Tahran'da kritik zirve
Astana formatında liderler zirvesi iki yıllık aradan sonra bugün Tahran’da gerçekleşecek. Suriye ana gündem olmakla birlikte ele alınacak ikincil konuların sayısı oldukça fazla. Zira Türkiye, İran ve Rusya liderlerinin iç kamuoylarına, bölgelerine ve dünyaya vermeleri gereken önemli mesajlar var.
Nükleer müzakerelerinden Ukrayna’daki savaşa, askeri tedarikten Orta Doğu’daki dengelere, terör örgütü PKK’nın Suriye ve Irak’taki hareketliliğinden ABD Başkanı Joe Biden’ın Orta Doğu temasları ve sonuçlarına varıncaya kadar önemli başlıklar konuşulacak. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında ikili görüşme de gerçekleştirilecek.
MASADAKİ BAŞLIKLAR…
Zirve kritik bir dönemde yapılıyor. Türkiye, 20 Ağustos’tan sonra Irak’ın kuzeyinde devam eden Zap operasyonunu bitirip Suriye’nin kuzeyindeki Tel Rıfat, Ayn İsa ve Münbiç’deki PKK varlığını sonlandırmak istiyor. Bu operasyon için Rusya’nın Ayn İsa ve Tel Rıfat’taki askeri varlığına dokunulmayacak. Ancak İran’ın bölgedeki paramiliter güçlerini çekmesi istenecek. Ayrıca Rusya’dan da Moskova ve Saint Petersburg’daki PYD temsilciliklerinin kapatılması istenecek.
Rusya ile ele alınması beklenen ikinci başlık ise tahıl ürünlerinin dünya pazarlarına ulaştırılması için yapılacaklar olacak. Ukrayna tahılı konusunda ciddi bir yol alındı. Rus tahıl ürünlerinin de pazarlara ulaştırılması hususunda finansal aktarım, servis sağlanması, üç oligarkın ve Türk gemilerinin nakliye hizmetleri sağlanması ile yol alınması gündemde. Bu yolla, Rusya’nın hali hazırda 30 milyar dolarlık tahıl ürünü dünya pazarlarına ulaştırılabilir.
ABD’YE MİSİLLEME Mİ?
Rusya Devlet Başkanı Putin'in Tahran’daki zirveye katılımı, ABD Başkanı Joe Biden'ın, Rusya, Çin ve İran'a karşı İsrail ve Arap ülkelerini bir araya getirmeye çalıştığı Orta Doğu turundan birkaç gün sonraya denk gelmiş oluyor.
Biden’ın Orta Doğu ziyareti, İbrahim Anlaşmalarını genişletecek ve İsrail ile Suudi Arabistan arasındaki ilişkilerin normalleşmesine start verecek yeni bir sistem oluşturmak arzusu dahilinde gerçekleşti. Kudüs, Kızıldeniz’deki iki stratejik adaya ilişkin bir anlaşmaya onayını verdi ve Riyad da İsrail’den gelen ve İsrail’e giden uçuşlara kendi hava sahasını açtı.
Biden, Tel Aviv’den Cidde’ye direkt uçuş yapan ilk ABD Başkanı oldu. ABD açısından bakıldığında daha yapılacak çok şey var. Ancak Orta Doğu’nun yeni yapısı harekete geçirildi ve İsrail-Körfez ülkeleri arasındaki iş birliği daha geniş kapsamlı ve somut hale geldi.
RUSYA’NIN BEKLENTİLERİ
Putin askeri, ticari ortağı olan ve Amerika’nın bu bölgedeki başlıca rakibi durumundaki İran ile ilişkisini sağlamlaştırmak istiyor. Ukrayna’daki savaşta kullanılmak üzere İran’dan SİHA alımı da gündemde. İranlı diplomatik kaynaklardan aldığım bilgilere göre Rus heyetlere Şahed-191 ve Şahed-129 dronları gösterildi.
İran'ın Şahed-191 modelinin tasarımı 2011'de Tahran'ın eline geçen, gasp edilmiş bir ABD RQ-170 Sentinel insansız hava aracına dayanıyor. 270 dakika havada kalabilen ve 450 kilometreye kadar uçabilen drone, ayrıca bombalarla da silahlandırılabiliyor. Şahed-129 ise MQ-9 Reaper'ın bir kopyası gibi görünüyor ve Sadid-345 güdümlü füzeleri taşıyabiliyor. Bu drone havada 24 saat kalabiliyor.
Rusya tüm bunlara talip. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Sullivan da geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, İran’ın Rusya'ya silah taşıma yeteneğine sahip olanlar dahil birkaç yüz İHA tedarik etmeye hazırlandığını söylemişti.
İRAN SIKIŞTI
ABD ile “nükleer konusunda” dolaylı müzakereler içinde olan İran’ı ise oldukça sancılı bir dönemin beklediği görülüyor. ABD ile 2015 nükleer anlaşmasını yeniden canlandırmak üzere yapılan dolaylı müzakerelerin merkezi Avusturya’dan Katar’a aktarılırken İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Putin ve Erdoğan ile yapacağı müzakerelerden destek almayı bekliyor.
2015’te BM Güvenlik Konseyi daimi üyesi 5 ülke ve Almanya ile yaptığı anlaşmada İran’ın uranyum zenginleştirmeyi azaltması karşılığında bazı ekonomik yaptırımların kaldırılması öngörülüyordu. 2018’de Donald Trump döneminde anlaşmadan tek taraflı çekilen ABD, İran’a yeniden yaptırımlar uygulamaya başlamıştı.
Bu sorunu bir önceki hükümetten miras alan İran Cumhurbaşkanı İbrahim Ruhani ülkesini normale döndürmek için mümkün olan her kartı oynadı. İran bugün Rusya gibi yaptırımlarla boğuşuyor. Ancak Putin’in oyunu modelleme şekli çok farklı. Ve karşında çok sayıda aktör var.
Özetle Tahran’daki üçlü zirvede liderlerin çok sayı da karşılıklı beklentisi var. Ancak süreçler kolay değil.
