Üçüncü doz ve aşı kombini tartışması

Cumhurbaşkanı Erdoğan, üçüncü doz Kovid aşısını yaptırdığını açıkladı. Dünyada tam bağışıklık için takviye doz uygulandığı adıyla sanıyla bilinen ilk kişi oldu muhtemelen.

CHP, Erdoğan’ın bu açıklamasıyla AK Parti’de el altından aşı torpili dedikodusunu kanıtladığını iddia ediyor. Yürütülen mantık şu: Cumhurbaşkanı’na ilk doz 14 Ocak’ta, ikinci doz 11 Şubat’ta yapıldı, üzerinden henüz “altı ay” geçmediği için demek ki, aşılar 30 Aralık tarihinden çok önce gelmiş ve uygulanmış!

Çok tartışmalı bir çıkarsama. Çünkü üçüncü dozla ilgili tek bir bilimsel kesinlik yok. İkinci dozdan “en erken” altı ay sonra şeklinde tıbbi literatür söz konusu değil. Örneğin Çin aşısı Sinopharm’ı uygulayan Birleşik Arap Emirlikleri’nde iki dozdan sonra antikor testinde yeterli bağışıklık göstermeyenlere altı ay geçmeden üçüncü doz uygulandı. Aşılama programı Aralık 2020’de başladı, az sayıda kişiye mart ayında üçüncü dozlar yapıldı. Bahreyn de aynı yolda.

Ayrıca “hangi aşıdan sonra hangi aşı” sorusu da önemli.

Mesela Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, iki doz CoronaVac’la aşılanan sağlık çalışanlarına üçüncü doz BioNTech yapılmasını öneriyor. Çünkü aşıya rağmen yoğun bakıma yatan, hayatını kaybedenler var; Sağlık Bakanlığı’na önermiş, cevap bekliyor. Malum, Çin’den “mRNA aşısıyla üçüncü doz” sinyali gelmişti.

“KARARI ŞİRKET CEO’LARI VERMEYECEK”

Bilim dünyası üçüncü doz konusunda henüz net ve kesin kararını vermiş değil. Aşının antikor etkisinin azalmasıyla birlikte ister inaktif isterse mRNA aşısı ya da vektör aşı olsun, üçüncü dozun gerekliliği şu sıra tartışılıyor. Prof. Dr. Mehmet Ceyhan’ın Teke Tek’te Fatih Altaylı’ya anlattığı gibi üçüncü dozu sadece aşı üreticileri öneriyor, henüz bilimsel temeli yok.

Aşı üreticileri kesin gibi görünen argümanlarla konuşuyor. Pfizer CEO’su Albert Bourla, “ikinci dozdan altı ay ila 12 ay sonra” diyor. Aynı aşının ortağı BioNTech CEO’su Uğur Şahin ise ikinci dozdan sekiz ay sonra antikor seviyesinde düşüş başladığını, dolayısıyla üçüncü doz için en ideal zaman olduğunu söylüyor. Johnson & Johnson’un CEO’su Alex Gorsky yeni mutasyonlar nedeniyle mevsimlik grip aşısı gibi her yıl tek doz gerekeceğini belirtiyor. J&J aşısı zaten tek doz uygulanıyor. Bu arada Moderna üçüncü doz için kendi deneylerini sürdürüyor.

Geçenlerde Reuters bu konuda bir haber geçti. Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi CDC’nin eski direktörü Tom Friedan, “Herkese her yıl takviye aşı gerektiğini söylemek son derece uygunsuz. Önümüzdeki günler ne gösterecek, hiçbir fikrimiz yok” diyordu. California Üniversitesi’nden enfeksiyon hastalıkları uzmanı Monica Gandhi ise “Üçüncü doz aşıların yapılıp yapılmayacağı ya da zamanı konusundaki nihai kararı, aşılardan kâr elde eden şirket CEO’ları değil, halk sağlığı uzmanları verecek” diye konuşuyordu. Bağışıklık uzmanı John P. Moore “Bağışıklığın düşmesi kulağa geldiği kadar korkunç değil. Takviye aşı gerekir mi, kararı verecek olan bilim insanlarıdır, ilaç şirketleri değil” diyor. ABD’nin baş enfeksiyon uzmanı Antonio Fauci de kararın bilim insanlarına bırakılması gerektiğini söylüyor.

Üretici retoriği dışında henüz bilimsel temeli yok ancak bilim alemi farklı denklemler üzerinde fikir jimnastiği ve araştırmalar yapıyor. Üçüncü doz konusunda çok fazla soru işareti var. Yeni varyantlar iki doz aşının bağışıklama süresini ne kadar etkiliyor, dolayısıyla ikinci dozdan ne kadar zaman sonra yapılmalı, herkese aynı doz mu uygulanmalı, yoksa bağışıklık eşiğindeki düşüşe göre kimilerine yarım doz mu verilmeli ve dahası üçüncü doz aşının ilk ikisiyle aynı ürün olması şart mı?

Daha açık deyişiyle aşı kokteyline gidilebilir mi? Mehmet Ceyhan’ın sağlık çalışanları için üçüncü doz BioNTech önerisi tam da bu konsepte giriyor.

Washington Post’un haberine göre ABD’deki çalışmalarda herhangi bir üreticiden iki ful doz uygulanan kişilerin farklı bir firmadan üçüncü dozu alıp alamayacağı test ediliyor. Aşıları karıştırmak avantaj mı yoksa riskli mi, bu sorunun cevabı aranıyor. Farklı aşılarla Kovid’e karşı en ideal kombinasyonun keşfedilmesi söz konusu olabilir.

ABD’de halk sağlığı uzmanları, mRNA teknolojisiyle üretilen Pfizer ve Moderna aşılarında üçüncü doz gerekebileceği konusunda hemfikirler. Ancak ne zaman, orası belirsiz. Aynı kişide farklı aşıların çapraz kullanımıyla ilgili testleri yürüten ekibin başındaki mikrobiyoloji ve enfeksiyon hastalıkları uzmanı Dr. John Beigel, “Kovid yakın zamanda aramızdan ayrılmayacak, bunu biliyoruz. Zamanla antikor düzeyinin düşeceğini de biliyoruz, yani takviye doz gerekecek. Ancak ne zaman, bunu tahmin edemiyorum” diyor.

Sadece marka değil, teknoloji değişimi de teste tabi. Örneğin iki doz Pfizer/BioNTech’le ful aşılanmış bir kişiye ileri tarihte tek doz uygulanan Johnson&Johnson aşısı yapılabilir mi? Dr. Beigel, “Elimizdeki verilerin çok sınırlı olduğunun bilinmesi lazım. Nihai karar için çok kritik bilgilere ihtiyacımız var. Farklı bir ürünle takviye aşı yapılabileceğini düşünüyoruz ama kesinlikle emin olmamız gerekiyor” diyor.

ABD’deki araştırmada, klinik deneyler sırasında aşılandığı halde enfekte olan hastalarla ilgili ilk veriler önümüzdeki ay alınacak. Bir yıl önce aşılanan gruplardan alınan kan örnekleri analiz ediliyor; minimum antikor düzeyi gibi eşiklerin belirlenmesine yardımcı olacak.

İngiltere’de ise binlerce gönüllünün katılımıyla “Cov-Boost” adı altında üçüncü doz aşılama deneyleri başladı. BioNTech ve AstraZeneca’yla aşılanmış 2 bin 886 kişiye yedi farklı aşıyla takviye doz uygulanıyor. Dünyada bir ilk olan bu deney, hangi aşının yeni varyantlar ile hastaneye yatışları önleyecek şekilde takviye doz olarak kullanılabileceği konusunda yol gösterecek. Yani yine bir kombinasyon testi söz konusu.

ÇİN’DEN KOMBİNASYON SİNYALİ

Çin’in inaktif aşılarında üçüncü doz meselesi Batı ürünü aşılara göre farklı gelişiyor. Çinliler sonradan çark etse de mealen şu açıklama kayıtlara geçti: “İnaktif aşılarımız iki doz sonrası bir doz mRNA aşısıyla takviye edilirse bağışıklama açısından etkinliği daha yüksek olur.” Yani iki doz Sinovac’tan sonra tek doz Pfizer/BioNTech gibi mesela!

Çin’in Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi’nin direktörü Gao Fu geçen nisan ayında basın toplantısında söyledi; aşılarının etki gücü yüksek olmadığı için farklı teknoloji ürünüyle bağışıklama gerekebileceğini belirtti. Çin de mRNA teknolojisi geliştirmeli veya yerli aşıların yanı sıra BioNTech ve Moderna aşılarını da almalı demeye getiriyordu. Yani farklı ürünlerin kombinasyonundan bahsediyordu.

Son haberlere göre Çinli sağlık yetkilileri ülke içindeki aşı uygulamasında yüksek risk gruplarına altı ay sonra üçüncü dozun uygulanması için çağrıda bulunuyor. Bu konuda hemen hemen konsensüs oluştuğu için zaten yüklü miktarda dış sipariş alan Çinli aşı üreticileri Sinovac, Sinopharm ve CanSino’nun kapasite açısından sıkıştığı belirtiliyor. Mart ayında Çin’de acil kullanım onayı alan Anhui Zhifei Longcom firmasının “ZIFIVAX” aşısı ise zaten üç doz gerektiriyor.