Uğraş terapisi nedir? Uğraş terapisi nasıl yapılır, yararları nelerdir?
Sabah uyanıp yataktan kalkmak, düğmeleri iliklemek, bir fincan kahve hazırlamak veya işe gidip çalışmak... Çoğu insan için düşünmeden yapılan bu sıradan günlük aktiviteler, bir kaza, hastalık, engellilik veya yaşlılık durumunda aşılması güç birer engele dönüşebilir. Bir bireyin kendi kendine yetebilme yetisini kaybetmesi, sadece fiziksel bir kısıtlılık değil, aynı zamanda özgüvenini ve toplumsal rolünü zedeleyen derin bir psikolojik travmadır. İşte tam bu noktada, sağlık bilimlerinin en insan odaklı ve pratik dallarından biri olan uğraş terapisi (ergoterapi) devreye girer.
Bu disiplin, bireylerin kaybettikleri becerileri yeniden kazanmalarını veya mevcut kapasiteleriyle hayatlarını en bağımsız şekilde sürdürebilmelerini sağlamak için "aktiviteyi" bir tedavi aracı olarak kullanır. Peki, kişiyi hayata yeniden bağlayan bu köprü tam olarak nedir ve rehabilitasyon sürecinde nasıl bir yol izlenir? İşte detaylar...
Tıbbi müdahaleler genellikle hastalığı iyileştirmeye veya semptomları gidermeye odaklanırken, uğraş terapisi "yaşamaya" odaklanır. Bir kişinin kolundaki kırık iyileşmiş olabilir, ancak o kolla hala yemek yiyemiyorsa veya yazı yazamıyorsa tedavi tamamlanmış sayılmaz. Uğraş terapistleri, bireyin fiziksel, zihinsel ve sosyal becerilerini bütüncül bir yaklaşımla değerlendirir. Amaç sadece organın işlevini geri kazandırmak değil, bireyin o işlevi kullanarak hayatındaki anlamlı rolleri (anne, çalışan, öğrenci vb.) sürdürebilmesini sağlamaktır. Bu terapi, bazen bir çocuğun kalem tutmayı öğrenmesi, bazen felçli bir hastanın tek elle gömlek giymeyi başarması, bazen de yaşlı bir bireyin evinde düşmeden güvenle yaşayabilmesi anlamına gelir.
UĞRAŞ TERAPİSİ NEDİR VE HANGİ ALANLARI KAPSAR?
En geniş ve kapsayıcı tanımıyla uğraş terapisi nedir sorusuna verilecek cevap; her yaştan bireyin, fiziksel, duyusal, bilişsel veya psikolojik sorunlara rağmen, günlük yaşam aktivitelerine katılımını sağlamak ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla uygulanan kişi merkezli bir sağlık mesleğidir şeklindedir. Türkiye'de "Ergoterapi" olarak da bilinen bu alan, "uğraş" kavramını sadece hobi veya el işi olarak değil, insanın zamanını dolduran, kendine bakım, iş, oyun ve serbest zaman gibi tüm anlamlı aktiviteler olarak tanımlar. Terapinin özünde, kişinin yapması gereken ve yapmak istediği aktiviteler ile mevcut becerileri arasındaki uçurumu kapatmak yatar.
Uğraş terapisi oldukça geniş bir yelpazede hizmet verir. Otizmli çocukların duyusal bütünleme sorunlarından, inme geçiren hastaların motor becerilerine; şizofreni hastalarının sosyal hayata adaptasyonundan, el yaralanması geçiren işçilerin işe dönüş süreçlerine kadar pek çok alanda etkilidir. Terapistler, hastayı sadece bir "vaka" olarak değil, çevresiyle, alışkanlıklarıyla ve değerleriyle bir bütün olarak ele alır. Eğer kişinin becerileri tamamen geri kazanılamıyorsa, terapi bu kez çevreyi veya aktiviteyi kişiye uygun hale getirmeye (adaptasyon) odaklanır. Yani uğraş terapisi, kişiyi çevreye uydurmak kadar, çevreyi kişiye uydurmakla da ilgilenir.
UĞRAŞ TERAPİSİ NASIL YAPILIR?
Tedavi sürecinin işleyişine bakıldığında uğraş terapisi nasıl yapılır sorusunun cevabı, tamamen kişiye özel tasarlanmış bir yol haritasını işaret eder. Süreç, kapsamlı bir değerlendirme ile başlar. Terapist, kişinin hangi aktiviteleri yapmakta zorlandığını, ev ve iş ortamındaki engelleri ve kişinin güçlü yönlerini analiz eder. Örneğin, kalça protezi ameliyatı olmuş bir hasta için tuvalete oturmak veya çorap giymek bir sorunsa, terapi planı doğrudan bu eylemler üzerine kurulur. Seanslarda, hastaya bu eylemleri yapabilmesi için yeni teknikler öğretilir veya kas hafızasını güçlendirecek tekrarlı aktiviteler yaptırılır.
Uğraş terapisinin en ayırt edici özelliği, "yardımcı cihaz" ve "adaptif ekipman" kullanımıdır. Terapist, hastanın yapamadığı işleri yapabilmesi için özel araçlar önerir veya tasarlar. Kavrama gücü zayıf olan biri için kalın saplı kaşıklar, eğilemeyen biri için uzun saplı ayakkabı çekecekleri veya tek elle kullanılabilen kesme tahtaları gibi çözümler üretilir. Ayrıca çevresel düzenlemeler de terapinin önemli bir parçasıdır. Hastanın evindeki halıların kaldırılması, banyoya tutunma barlarının eklenmesi veya mutfak raflarının erişilebilir hale getirilmesi gibi düzenlemelerle hastanın güvenliği ve bağımsızlığı artırılır. Çocuklarda ise terapi genellikle oyun temelli ilerler; oyun hamurları, tırmanma parkurları veya duyusal havuzlar kullanılarak çocuğun motor ve işlemleme becerileri geliştirilir.
UĞRAŞ TERAPİSİNİN FAYDALARI
Rehabilitasyon sürecinin sonunda elde edilen uğraş terapisi faydaları, kişinin başkalarına bağımlı olmadan onurlu bir yaşam sürmesine olanak tanır. En temel fayda, günlük yaşam aktivitelerinde (yemek yeme, banyo yapma, giyinme) bağımsızlığın kazanılmasıdır. Kendi bakımını yapabilen bireyin özgüveni artar, depresyon ve kaygı düzeyi azalır. Fiziksel olarak, ince motor becerilerin (el ve parmak kullanımı), el-göz koordinasyonunun ve kas gücünün artması sağlanır. Nörolojik hastalarda, beynin plastisite özelliği kullanılarak kaybedilen fonksiyonların yeniden öğrenilmesi desteklenir.
