Varsayımsal bir ortak atadan gelen, birkaç soy grubunun oluşturduğu toplumsal örgütlenme biçimidir. Kabile, kişinin soy çizgisini tayin eden ebeveyne bağlı olarak anayanlı ya da babayanlı soy kurallarına tabidir. Kabilenin soy grupları nesepler (soy çizgisi kanıtlanabilir) veya klanlar (soy çizgisi saymaca) biçiminde olabilir. Kabileler, göçebe-çobanlık ve bahçe tarımı ile uğraşan, toplumsal ve ekonomik tabakalaşmanın olmadığı küçük ölçekli topluluklardır. Kabile liderlerinin sınırlı bir otoritesi vardır. Köylerin boyutu büyüdükçe ve nüfus arttıkça kabilenin eşitlikçi nitelikleri değişmeye başlar.
Okyanusya yerlileri gibi birçok topluluk, ortak ata olarak kabul edilen bir kişinin ismiyle değil; "totem" (Amerikan yerlisi Ojibwa'ların "akraba" anlamına gelen "ototeman" sözcüğüne dayanır.) denilen bir bitki veya hayvanın ismiyle anılır. Totemin kabile üyeleri açısından genellikle ortak ata ile bağlantılı özel bir anlamı vardır. Bu türden simgeler, kabilenin kolektif kimlik duygusu oluşturmasına katkıda bulunur.
Aşiret, kabilelerin bazı durumlar karşısında (kıtlık gibi nedenlerle nüfusu azaldığında, istilalara karşı mukavemet etmek veya ortak yayla alanlarını savunmak gerektiğinde) başka kabilelerle birleşip genişlemesiyle oluşur. Evlilik yoluyla bu birleşme pekiştirilir, ittifaklar genişletilir. Böylece aşiret tipi örgütlenmede kandaşlık bağları belirsizleşir. Aşiretler, ortak köken inancıyla mitsel önemi olan ortak bir isim kullanır. Birkaç kabileden oluşan bir aşiret, kültürel olarak ortak bir tarihi ve coğrafyayı paylaşır. Özellikle göçebe-çobanlar, kışlak ve yaylak döngüsü içinde geniş bir coğrafyada hareket eder. Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Avrasya'daki aşiretler, büyük nüfus yoğunluğu ile "ortak çıkar birliği" çerçevesinde hareket eden, karmaşık siyasal örgütlenmelere sahiptir.
Aşiretler esnek örgütlenmelerdir; farklı kabileler koşullara göre birleşebilir veya ayrılabilir. Bu nedenle aşiretlerde akrabalık ilişkisi "dallanan soy sistemi" özelliği gösterir. Buna karşın kabilelerin toplumsal örgütlenmesi "konik klan modeli" (kanıtlanabilir veya varsayımsal bir ortak atadan aşağıya doğru genişleyen soy) şeklindedir. Aşiret reisi, kabile reisinden farklı olarak kabileler arası eş güdümü sağlayan bir konumdadır. Aşiretiçi kabileler arasında hiyerarşik bir ilişki olmadığı gibi merkezileşmiş bir karar verme ve toplumsal denetim sistemi yoktur. Bununla birlikte aşiretler, ortak savunma veya savaşta kabileleri birleştirme potansiyeli taşır. Aşiretler bazı siyasi, toplumsal, ekonomik gerekçelerle aşiretler arası konfederasyon niteliği kazanabilir. Bu türden birleşmeler sonucunda aşiretler, feodal devlet örgütlenmesine (beylikler) doğru değişim gösterir.
YAZAR
Serpil Altuntek
