İklim krizinde kutsal yolculuklar

2050’de hac mevsimi Hicri takvim döngüsüyle yine yaza denk gelecek; aynı geçen yaz 50 derece sıcaklıkla yüksek nem oranının bileştiği bayıltıcı iklimde olduğu gibi. Suudilerin planları işlerse, 28 Ağustos 2050 itibariyle hac farizası başlarken hac kotası da 4.5 milyona çıkmış olacak. Peki havalar nasıl olacak? Dünyanın hedefi 2050’de sıfır emisyonla küresel ısınmayı 1.5 derecenin altında tutmak ama gidişat o ufku göstermiyor.

Ölçülen zamanların en sıcak yılını yaşadık 2024’te, 1.5 dereceyi aştık ve haziran sıcağındaki hac ibadetinde 1300 kişi hayatını kaybetti. Arafat’ta vakfe, Mina’da konaklama ve şeytan taşlama derken altı gün süren ibadetler boyunca bayılan, fenalık geçirenlerin ise haddi hesabı yok. En sıcak günde Mekke’de 51.8 derece ölçüldü ki, tahminlerin 5 derece üzerindeydi ve yüksek nemle birleşince insan bedenini nasıl etkilediğini biz bile buradan biliyoruz.

Science dergisinde yayınlanan araştırmaya göre, dünyanın dört bir yanından hacca gidenlerin yarısı 56 yaş üstü ve yarısı zaten mevcut hastalıklardan mustarip. Hacıların yüzde 66’sı alt gelir grubu ülkelerden, yüzde 18’i de çatışma ortamlarından geliyor. Dolayısıyla yeterli sağlık hizmeti alamayan bireyler.

2050 hac mevsimi gelip çattığında, Suudi Arabistan’ın petrol üretimi tahminlere göre günde 13 milyon varil dolayında olacak. Veliaht Prens Muhammed bin Salman’ın 2030 vizyonu, petrole olan bağımlılığı azaltıp ülkenin gelir kaynaklarını turizm, teknoloji, eğlence ve yenilenebilir enerjiyle çeşitlendirmeyi öngörüyor, ancak dünyanın petrol talebi tükenmiyor. OPEC raporu söylüyor; 2050’de özelikle Çin ve Hindistan etkisiyle küresel petrol talebinde yüzde 24’lük artış yaşanacağı için ihracatçı ülkeler üretimi sürdürecek. Dünyanın en büyük üreticilerinden Suudi Arabistan’ın petrol rezervleri 260 milyar varil. Kaynaklar tükenmeyecek, ancak hacıların da tükenmemesi için Riyad’dan beklenen, fiziksel dayanıklılık açısından etkili uyum önlemlerini alması ve üretimini azaltarak iklim kriziyle mücadeleye paydaş olması.

Sadece Kabe yolculuğu değil, Irak’ın 50 derece sıcağında Kerbela’ya uzanan Şiilerin Erbain Yürüyüşü’nden, İspanya’da ormanlar yanarken Galiçya’da azizlerin izinden yürüyen veya Peru’nun eriyen And buzullarını tırmanan Katoliklere, Tayland’ın kabaran okyanusla sular altında kalan tapınaklarına doğru sefere çıkan Budistlere, kutsal yollara baş koyanlar iklim krizinin tehlikeli etkileriyle karşı karşıya. Birçok araştırma bu kutsal yolların gelecekte daha tekinsiz hale geleceğini gösteriyor.

EN KIRILGAN İKLİMDE YÜRÜYÜŞ

Çoğunluğu Şii mezhebinden milyonlarca Müslümanın İmam Hüseyin’in kabrini ziyaret için Kerbela’ya yürüyüşü, kutsal seferlerin belki de en kalabalık ve en zorlusu. Hz. Hüseyin’in şehadetine 40 günlük matemin yolu çok uzun; hacıların çoğu Necef’ten başlıyor yürüyüşe, 80 kilometrelik mesafe üç günde kat ediliyor. Fakat kızgın güneş altında tabanlarıyla tozlu yolları teperek 500 kilometre öteden gelenler bile var.

Birleşmiş Milletler’e göre iklim değişikliği karşısında en kırılgan ülkeler arasında yer alıyor Irak. Geçen ağustosun 50 derece sıcağında Erbain hacılarının sayısı 20 milyonu bulmuştu. Yol boyunca gönüllüler hortumla su püskürterek yürüyenleri serinletmeye çalışıyordu. Bağdat yönetimi de yolculuğu nispeten ferahlatmak için son on yılda rotayı ağaçlandırdı.

Ancak MIT’den (Massachusetts Institute of Technology) iki uzmanın 2022 tarihli çalışması, Kerbela’ya yürüyüşün bu yüzyıl sonunda dayanılmaz derecede tehlikeli olacağını gösteriyor; ölümler ve sıcağa bağlı hastalıklar dahil. Araştırmanın iki yazarına göre ortalama yaz sıcaklıkları 2050-2060 arasında tehlike eşiğini aşacak, gecelerin aşırı sıcağı da gün boyu süren harareti dindirmeyecek.

KUTSAL BUZUL ERİYİNCE

İklim krizi tehdidi altındaki kutsal yolculuklar yakın çevremizle sınırlı değil. Peru Andları’nın Sinakara Vadisi’ndeki kutsal Colque Punku buzulu, dini ritüelleri yerine getirmek üzere her yıl dolunaya denk gelecek şekilde mayıs sonu veya haziran başında 100 bin kişiyi çekiyor. Buzulun mabet olarak tavaf edilmesinin nedeni, haça gerilmiş Hz. İsa’ya benzeyen büyük kayalık.

Yerli halk gelenekleriyle Katolik inancının kaynaştığı Qoyllur Rit’i (Parlak Beyaz Kar) törenlerinde dualar, danslar ediliyor; buzulun zirvesinden koparılan parçalar kutsal su olarak muhafaza ediliyor. Fakat yüzyıllardır devam eden ritüel tehlikede, çünkü küresel ısınmanın etkisiyle buzul hızla ediyor. Yıllardır ibadete giden yaşını başını almış inananlar, buzulun gözleri önünde seyrelerek vadiye indiğini anlatıyor. Bir araştırmaya göre Peru’nun And Dağları’ndaki tropikal buzullar 2000-2016 yılları arasında yüzde 30 oranında küçüldü.

UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Miras listesindeki kutsal yolculuk ve festival şimdilik bazı kısıtlamalarla devam ediyor, zirveye çıkışlar için kota getiriliyor ve zirveden buz koparmak yasaklanıyor. Ancak gelecek kuşaklar muhtemelen ibadetini yerine getirebileceği bir buzul bulamayacak.

Aynı, Tayland’ın kıyı boylarındaki Budist tapınaklarında artık ibadet edilememesi gibi. Her yıl milyonlarca turist ve inananların akın ettiği tapınaklar küresel ısınma etkisiyle yükselen suların altında kalıyor. Başkent Bangkok her yıl iki santim batıyor.