İsteğe bağlı sigorta nedir, isteğe bağlı sigorta kaç yıl ödenir?
Çalışma hayatının içinde aktif olarak yer alamayan, ev hizmetleriyle meşgul olan, part-time çalışan veya çeşitli nedenlerle düzenli bir sigortalı işe sahip olamayan milyonlarca vatandaşın geleceğe dair en büyük kaygısı, emeklilik güvencesine sahip olamamaktır. Sosyal güvenlik sistemi, sadece bir maaş bağlanması değil, aynı zamanda sağlık hizmetlerinden yararlanma ve yaşlılık döneminde kimseye muhtaç olmadan yaşayabilme teminatıdır.
Bir işverene bağlı olmadan, kendi primini kendi ödeyerek bu sisteme dahil olmak isteyenler için devletin sunduğu en önemli haklardan biri isteğe bağlı sigortadır. Bu sistem, vatandaşlara "çalışmasanız bile priminizi ödeyin, biz sizi emekli edelim ve sağlık hizmeti sunalım" diyen bir sosyal devlet uygulamasıdır. Ancak bu sisteme dahil olmak, uzun soluklu bir mali disiplini ve doğru bir planlamayı gerektirir. Primlerin nasıl hesaplandığı, ne kadar süreyle ödenmesi gerektiği ve sonunda hangi statüden emekli olunacağı gibi konular, sisteme girecek kişilerin en çok kafa yorduğu detaylardır. Peki, geleceğinizi garanti altına alan bu kumbara sistemi tam olarak nasıl işler ve bütçenizi sarsmadan emekliliğe giden yolu nasıl çizersiniz? İşte tüm detaylar...
İsteğe bağlı sigorta, özellikle ev hanımları ve serbest çalışanlar için bir can simidi niteliğindedir. Bu sistem sayesinde kişiler, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) çatısı altına girerek, tıpkı bir fabrikada veya ofiste çalışıyormuş gibi prim gün sayısı biriktirebilirler. Ancak bu sistemin kendine has kuralları ve avantajları olduğu kadar, dikkat edilmesi gereken ince noktaları da vardır. Özellikle 2008 yılındaki sosyal güvenlik reformundan sonra isteğe bağlı sigortalıların statüsünün değişmesi, emeklilik hesaplarını doğrudan etkilemiştir.
İSTEĞE BAĞLI SİGORTA NEDİR VE KİMLER YARARLANABİLİR?
Sosyal güvenlik şemsiyesinin en geniş kapsama alanlarından biri olan isteğe bağlı sigorta nedir sorusuna verilecek en net cevap; kişilerin herhangi bir işverene bağlı olmaksızın, kendi iradeleriyle prim ödeyerek uzun vadeli sigorta kollarına (malullük, yaşlılık ve ölüm) ve genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan bir uygulamadır şeklindedir. Bu sistem, zorunlu sigortalılık gerektiren bir işte çalışmayan veya sigortalı olarak çalışıp ay içinde 30 günden az hizmeti bulunan (part-time çalışanlar gibi) ve Türkiye'de ikamet eden 18 yaşını doldurmuş her Türk vatandaşına açıktır. Ayrıca, kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olması da aranan şartlardan biridir. Yani halihazırda emekli maaşı alan biri, bu sistemden tekrar yararlanamaz.
Bu sistemin en büyük avantajı, kişinin çalışma hayatından kopuk olsa bile sosyal güvenceden mahrum kalmamasıdır. Primlerini düzenli ödeyen bir isteğe bağlı sigortalı, devlet hastanelerinden ve anlaşmalı özel sağlık kuruluşlarından, kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler (eş, çocuk) adına sağlık hizmeti alabilir. Ayrıca, ödenen primler emeklilik hesabına gün olarak eklenir. Ancak burada bilinmesi gereken en kritik nokta, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigorta başlatan veya devam ettirenlerin primlerinin, 4/b (eski adıyla Bağ-Kur) kapsamında değerlendirildiğidir. Yani siz priminizi kendiniz ödüyor olsanız bile, sistem sizi "kendi nam ve hesabına çalışan" statüsünde, yani bir esnaf gibi kabul eder. Bu durum, emeklilik için gereken gün sayısı ve yaş şartlarını, SSK (4/a) statüsüne göre daha farklı ve genellikle daha uzun bir vadeye yayar. Sadece 30 günden az çalışanların ödedikleri isteğe bağlı primler 4/a (SSK) kapsamında sayılmaya devam eder.
İSTEĞE BAĞLI SİGORTA KAÇ YIL ÖDENİR?
Gelecek planlaması yapanların zihnini en çok meşgul eden isteğe bağlı sigorta kaç yıl ödenir sorusunun cevabı, kişinin sisteme ilk giriş tarihine ve tabi olduğu statüye (Bağ-Kur) göre değişiklik gösterir. Genel kural olarak, isteğe bağlı sigorta (4/b statüsünde) ile normal emeklilik hakkı kazanabilmek için kadınların ve erkeklerin 9000 prim gününü, yani tam 25 yılı tamamlamaları gerekmektedir. Bu süre, SSK'lı (4/a) çalışanların 7200 gün (20 yıl) olan şartına göre daha uzundur. Bu nedenle, isteğe bağlı sigorta ödeyenlerin, emeklilik hedeflerine ulaşmak için daha uzun bir maratonu göze almaları gerekir. Ancak bu 25 yıllık süre, kesintisiz ödenmek zorunda değildir; kişi dilediği zaman ödemeye ara verebilir ve sonra devam edebilir, ancak bu durum emeklilik tarihini öteleyecektir.
Yaştan emeklilik (kısmi emeklilik) seçeneği ise daha az prim günüyle emekli olmak isteyenler için bir alternatiftir. İsteğe bağlı sigortalılar, 5400 prim gününü (15 yıl) tamamladıklarında ve kanunda belirtilen yaş haddini (kadınlarda 61, erkeklerde 63 gibi, giriş tarihine göre değişir) doldurduklarında kısmi emeklilik hakkı kazanabilirler. Buradaki "kaç yıl" sorusu, tamamen kişinin ödeme gücüne ve geçmişte varsa diğer sigortalılık sürelerine bağlıdır. Eğer kişinin geçmişte SSK'lı çalışması varsa, son 3.5 yıl kuralına (son 7 yılın yarısından fazlası) dikkat etmesi gerekir. Emekliliğine 3.5 yıldan (1260 gün) fazla kala isteğe bağlı ödemeye geçen bir SSK'lı, emeklilik statüsünün Bağ-Kur'a dönmesi riskiyle karşı karşıya kalır ve daha geç emekli olmak zorunda kalabilir. Bu nedenle, son yıllarda isteğe bağlı ödeme yapacakların gün sayımını çok dikkatli yapması elzemdir.
PRİM TUTARLARI VE ÖDEME PLANLAMASI
Sistemin sürdürülebilirliği açısından en önemli konu olan isteğe bağlı sigorta primi hesaplaması, o yıl geçerli olan brüt asgari ücret üzerinden yapılır. Devlet, vatandaşlara ödeme yapacakları tutarı belirleme konusunda geniş bir esneklik tanır. Sigortalı, brüt asgari ücret ile bu ücretin 7,5 katı arasında kalmak şartıyla, kendi belirleyeceği bir matrah üzerinden prim ödeyebilir. Ancak çoğu vatandaş, bütçesini zorlamamak adına genellikle alt sınırdan, yani asgari ücret üzerinden ödeme yapmayı tercih eder. Ödenecek prim oranı, belirlenen kazancın %32'sidir. Bu oranın %20'si Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortaları Primi, %12'si ise Genel Sağlık Sigortası Primi olarak ayrılır.
Bu hesaba göre, asgari ücret arttıkça vatandaşın cebinden çıkacak prim ödemeleri de her yılın Ocak ve Temmuz aylarında (asgari ücret zammına göre) artış gösterir. Örneğin, brüt asgari ücretin 20.000 TL olduğu bir senaryoda, en düşük isteğe bağlı sigorta primi aylık 6.400 TL olacaktır. Vatandaşlar, ödeme güçlerine göre bu tutarı artırabilirler; daha yüksekten ödenen primler, ileride bağlanacak emekli maaşının da daha yüksek olmasını sağlar. Ancak sadece gün doldurmak amacıyla asgari tutardan ödeme yapıldığında, emekli maaşı da taban seviyeden bağlanacaktır. Ödemeler, aylık olarak SGK'nın anlaşmalı olduğu bankalar aracılığıyla veya e-Devlet üzerinden yapılabilir. Düzenli ödeme yapmak, sağlık hizmetlerinden kesintisiz yararlanmak için şarttır; prim borcu olanlar sağlık hizmeti alamazlar.
