Türkiye’deki gastronomi kentleri

Yemekleriyle, yerel mutfaklarıyla öne çıkan şehirlerin köklü bir geçmişlerinin olduğunu, pek çok medeniyete ev sahipliği yaptıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz. Türkiye kültürel ve doğal miras açısından son derece zengin bir ülke. Batı ile Doğu arasındaki konumu, komşu ülkelerle tarihi ve kültürel bağları çok kültürlülüğü doğurmuş; büyük fauna ve flora çeşitliliği her bölgenin kendi gastronomi deneyimini sunmasına sebep olmuş.

Yaratıcılığı, yerel kalkınma planlarını ve dünya lezzetlerinin devamlılığını desteklemek amacıyla 2004 yılında kurulan UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı (UCCN), gastronomi şehirleri ağı ile dünya genelinde ülkelerin en orijinal ve doğal yemeklerini korumaya alıyor. Medeniyetlerin gelişim kaynağı Anadolu, UNESCO için gerçek bir hazine. Türkiye'den "yaratıcı şehirler" ağına dahil edilen üç kenti Gaziantep, Hatay ve Afyonkarahisar'ın birbirinden eşsiz lezzetleriyle adeta damak çatlatıyor.

UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı'nı (UCCN) oluşturan şehirler ortak bir hedef doğrultusunda birlikte çalışıyor: yaratıcılığı ve kültür endüstrilerini yerel düzeyde kalkınma planlarının merkezine yerleştirmek ve uluslararası düzeyde aktif olarak işbirliği yapmak.

UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı programında Edebiyat, Gastronomi, Sanat, Müzik, Sinema, Tasarım, Zanaat ve Halk Sanatları Şehirleri olarak 7 farklı tema belirlenmiş. 2021 yılında ağa dahil olan 49 şehirle birlikte, Yaratıcı Şehirler Ağı’nın dünyada halihazırda toplam 295 üyesi bulunuyor.

Türkiye'den ise bu ağa dahil 7 şehir var;

Her yörede ayrı nefis yemeklerle karşılaşacağınız Türkiye'deki yöresel yemeklerin ünü Türkiye sınırlarını aşmış olmalı ki tam 3 şehir UNESCO yaratıcı şehirler listesinde gastronomi alanında sayılı şehirler arasına girdi.

Gaziantep, Hatay ve Afyonkarahisar'ın gastronomik tarihleri eşsiz ve özeldir. Her üç şehir, hem bölgelerinin mutfak mirasını hem de Gaziantep'teki fıstıktan Hatay'daki künefeye kadar her mekanın farklı ürünlerini ve yemeklerini korumak ve tanıtmak için dünya çapında festivaller düzenliyor. Lezzet arayışları seyahatlerin neredeyse ana motivasyonu haline gelmişken gelin beraber bu yörelerin hangi yemeklerini tanıyorsunuz bir bakalım.

ANTEP MUTFAĞI

Dünya Bankası’nın en rekabetçi 7 şehirden biri olarak seçtiği ve Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü’nün (UNESCO) 116 şehir arasında gastronomi alanında Yaratıcı Şehirler Ağı’nda (UCCN) Türkiye’yi temsil eden ilk şehir olarak 2015'e listeye aldığı kadim mutfağın sahibi Gaziantep, 15-18 Eylül de yapılacak GastroAntep festivaliyle tekrar dünya sahnesine çıkmaya hazırlanıyor.

Gaziantep uzun gastronomik tarihi ile tanınıyor. Ziyaretçilerine sunduğu lezzetli gastronomik deneyim sadece baklava, künefe, lahmacun, çiğ köfte, kuyu kebabı, pirinç yemekleri; tatlı, tuzlu ve ekşi et yemekleri ve birçok farklı baharat ve sosun kullanılması ile sınırlı değil. Antepliler için yemek yemek şenliğe dönüşen kültürlerarası bir diyalog. Tarih boyunca havasını, suyunu ve toprağını sevip, burayı yurt edinen insanlar farklı diller, dinler ve etnik kökenlere sahip olsalar da ortak bir dilde buluşmuş: Damak tadı. Gaziantep'liler kahvaltıyı geleneksel beyranla yapıyorlar.

Gaziantep’in en meşhur yemekleri;

Baklava: İncecik yufkası ve nefis antep fıstığı tadı... Antep’e yolunuz düşerse asırlık bir lezzet olan Antep mutfağının kralı Antep Baklavasını ustalarının maharetli ellerinden yemeyi ihmal etmeyin. Dünyaya nam salan en güzel lezzetlerimizin de başında gelir.

Damat Dolması: Bu dolma aslında etli, fıstıklı, bademli ve bol baharatlı bir karışımla hazırlanan kabak dolmasıdır. İç harcının bu kadar zengin olması sebebi ile damat dolması ismini almış.

Yuvalama: Antep sofrası yuvalama olmadan olmaz. Hemen şunu not düşelim bir Antepli için yuvalama asla çorba değildir. Yuvalama bulgur karışımlı toplar ile yapılır. Yemeğin suyuna lavaş banabilir kaşık kaşık afiyetle yiyebilirsiniz.

Ekşili Ufak Köfte: Yemeğin en önemli noktası hazırlanan yemek suyuna servis anında ufak köfteler eklenir ve hemen üzeri yağlanır. Bu sayede köfteler ufak kalır. Kaşık kaşık yemeğe doyulmayacak enfes bir yemektir.

Ali Nazik: Közlenmiş patlıcan ile yoğurdun üzerine şiş kebap konarak hazırlanan Ali Nazik yeşil biber ve domates ile süslenen bir yemektir.

Şiyezdiz: Şiyeydiz aslında tam bir protein deposu! Sulu yemekler içerisinde belki de en harmanlısı denebilir. Kuzu eti, sarımsak, pırasa ve nohutla taçlandırılan nefis bir lezzet.

Mumbar Dolması: Güneydoğu illerinde sıklıkla yapılsa da Antep sofrası için hazırlanışı daha başka. Üstelik sadece ince değil kalın bağırsak ile de yapılabiliyor.

Lahmacun: Gaziantep lahmacununda zırh ile çekilen kuzu kıyma, sarımsak, maydanoz, biber ve çeşitli baharatlar kullanılır. Diğer lahmacun çeşitlerinden farklı olarak soğan içermez.

Katmer: Antep Katmeri kare şeklinde hazırlanan bir tatlıdır. Antep Katmeri’nin hamuru önceden hazırlanarak buzdolabında dinlendirilir. Ertesi gün hamur açılarak içerisine konulan iç malzemelerle kare zarf şeklinde katlandıktan sonra pişirilerek servis yapılır.

HATAY MUTFAĞI

Hatay mutfağının eşsiz lezzetleri, 2017’de dünya çapında tescillenerek UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na dahil edildi. Gastronomi alanında Gaziantep’in ardından bu listeye girmeye hak kazanan ikinci şehir olan Hatay yemekleri farklı medeniyetlerin izlerini taşıyor.

Binlerce yıldır birçok medeniyete ev sahipliği yapması dolayısıyla Osmanlı, Fransız ve Arap mutfağının da zengin çeşitlerini içinde harmanlayan gastronomi kenti Hatay, sahip olduğu 650'nin üzerinde yemek, meze ve tatlı çeşitleriyle her damak tadına hitap ediyor. Zengin mutfağıyla damakları şenlendiren kentte öne çıkan eşsiz lezzetleri arasında sıcak yemeklerden tepsi kebabı, soğuk mezelerden Antakya Tuzlu Yoğurdu ve tatlılardan ise Antakya Künefesi sofraları süslüyor.

Tatlı denilince akla gelen kentlerin başında yer alan Hatay'ın damakları tatlandıran lezzeti de Antakya Künefesi. Tel kadayıfın yöreye has tuzsuz peynirle bakır tepsilerde kömür ateşinde ağır ağır pişirilen Antakya Künefesi, üzerine sıcak şerbet dökülmesinin ardından sade, fıstıklı, kaymaklı veya dondurmalı olarak tüketiliyor.

Hatay'da közlenmiş biber, patlıcan, zeytin, nohut, domates, ceviz, gibi temel malzemeler kullanılarak yapılan yüzlerce çeşit meze de sofraları renklendiriyor.

Muhammara, mütebbel, humus, zeytin salatası Hatay sofralarının vazgeçilmez mezelerinden bazılarıdır. Son olarak künefe, Hatay'a özgü en iyi tatlıdır. Hatay'ın en ünlü yemekleri;

Abugannuş: Hatay mezeleri ile ünlü bir şehirdir. Hatay yöresel lezzetleri içerisinde yer alan abugannuş aslında közlenmiş patlıcan, domates, biberlerin kıyılıp sarımsak, zeytinyağı ve nar ekşisi ile servis edilmesidir.

Öcce: Öcce Hatay sofrasının en güzel yemeklerindendir. Aslında bir çeşit mücver denebilir. Kabakların Hatay biberi ve antep fıstığı ile yoğurulup zeytinyağında kızartılması ile hazırlanır.

Künefe: Türkiye lezzetleri dendi mi akla gelen tatlıların başında künefe gelir. Nefis kadayıfların Hatay demir tavalarına dizildikten sonra içine mis gibi Hatay peyniri konur ve bol tereyağlı antep fıstıklı bir tatlı hazırlanır. Şerbetli tatlılar arasında dünyaya nam salmış en kıymetli lezzetlerimizdendir.

Oruk: Bakır tepsilere dizilip odun ateşinde pişirilen bir yemektir. Görünüşü içli köfteye benzer. Ancak iç harcıyla içli köfteden ayrılır. Hatay’a ramazan ayında yolunuz düşerse hemen her evde iftar ya da sahurda oruk ile karşılaşmanız mümkün.

AFYON MUTFAĞI

Anadolu’nun pek çok şehri gibi pek çok medeniyete ev sahipliği yapan, geleneklerini yaşatan, birbirinden özel ve lezzetli yöresel tatlarıyla bezeli zengin mutfağıyla öne çıkan Afyonkarahisar, Türkiye’nin UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na gastronomi alanında giren üç şehrinden biri.

Tarihin en eski dönemlerinden beri birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Afyonkarahisar tarihi ve kültürel değerlerin izlerini taşıyan bir coğrafyada yer alıyor. Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olması Afyonkarahisar’ın yemek kültürünün oluşmasında temel belirleyici. Afyonkarahisar yöresi yemekleri incelendiğinde, çorbalar, et yemekleri, sebze yemekleri, pilavlar, hamur işleri ve tatlı çeşitleriyle oldukça zengin bir mutfağa sahip.

Afyonkarahisar'ın en ön plana çıkan lezzeti yıllık ortalama 20 bin ton üretilen Afyon Sucuğu. Kentin bir diğer en çok bilinen lezzeti de kaymak. Adına maniler ve özlü sözler dahi yazılan Afyon Kaymağı, soğuk hava şartlarında 12 saatte oluşturuluyor ve kent genelinde 200 gramlık paketlerde satılarak hem kahvaltıların hem de tatlıların vazgeçilmezi oluyor.

Ayrıca Afyonkarahisar’ın markalaşmış ürünleri de oldukça fazla: Afyon Pastırması, Kaymaklı Ekmek Kadayıfı, Afyonkarahisar patatesli ev ekmeği, vişnesi ve şuhut keşkeği katma değeri yüksek ve coğrafi işaretli ürünler. Afyon Kebabı ve ilibada dolması

Pöç Çorbası: Dananın kuyruk sokumundan alınan etin haşlanarak etin tiftiklenmesi ve et suyu ile pişirilmesi sonucu hazırlanan doğal doping etkili yemek. Bu çorba doğal antibiyotik etkisi ile dört mevsim şifa kaynağıdır.

Lokum: Afyon’un meşhur yerleri gezisine çıkarsanız karşınıza ilk olarak Afyon Lokumu çıkacaktır. Mutlak tadına bakmalısınız.

Kaymak: Eğer hala Afyon Kaymağı yemediyseniz ilk fırsatınızda Afyon’a bir gezi düzenlemeyi düşünün.

Sucuk: Hakiki Afyon sucuğu tadı ve görünümü ile bambaşka bir lezzet. Gerçek sucuk tadını alarak yediğiniz bir kuru fasulye, bir de sahanda yumurta düşünün. Sizce de süper bir gurme keyfi değil mi?

UNESCO Gastronomi dalındaki Yaratıcı Şehirler Ağı aşağıdaki şehirlerden oluşuyor

Afyonkarahisar, Turkey (2019)

Alba, Italy (2017)

Arequipa, Peru (2019)

Belém, Brazil (2015)

Belo Horizonte, Brazil (2019)

Bendigo, Australia (2019)

Bergamo, Italy (2019)

Bergen, Norway (2015)

Buenaventura, Colombia (2015)

Burgos, Spain (2015)

Chengdu, China (2010)

Panama City, Panama (2017)

Cochabamba, Bolivia (2017)

Dénia, Spain (2015)

Ensenada, Mexico (2015)

Florianópolis, Brazil (2014)

Gaziantep, Turkey (2015)

Hatay, Turkey (2017)

Hyderabad, India (2019)

Jeonju, South Korea (2012)

Macao, China (2017)

Mérida, Mexico (2019)

Östersund, Sweden (2010)

Overstrand Hermanus, South Africa (2019)

Paraty, Brazil (2017)

Parma, Italy (2015)

Phuket, Thailand (2015)

Popayan, Colombia (2005)

Portoviejo, Ecuador (2019)

Rasht, Iran (2015)

San Antonio, Texas, United States of America (2017)

Shunde, China (2014)

Tsuruoka, Japan (2014)

Tucson, Arizona, United States of America (2015)

Yangzhou, China (2019)

Zahlé, Lebanon (2013)