Anoreksiya, bulimia ve tıkınırcasına yeme: Görünmeyen bir krizin anatomisi
Anoreksiya, bulimia ve tıkınırcasına yeme gibi bozukluklar, özellikle genç nüfusta giderek yaygınlaşırken uzmanlar, aileleri belirtiler konusunda dikkatli olmaya çağırıyor. İşte detaylar...
Kalp ritim bozukluklarından hormonal dengesizliklere kadar pek çok sağlık sorununa yol açabilen yeme bozuklukları, multidisipliner tedaviyle kontrol altına alınabiliyor.
YEME BOZUKLUĞU NEDİR?
Yeme bozuklukları, kişinin fiziksel ve ruhsal sağlığını etkileyecek ölçüde az ya da aşırı yemesiyle ortaya çıkan, yeme davranışını önemli ölçüde bozan durumlardır. Anoreksiya nervoza, bulimia nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu en bilinen türler arasındadır. Bu bozuklukların her biri farklı şekillerde seyreder; bazıları aşırı kısıtlama ve yetersiz beslenmeyle, bazıları ise kontrol kaybı sonucu aşırı yeme ataklarıyla karakterizedir.
Kiloya, beslenmeye ve vücut görünümüne aşırı odaklanma birçok yeme bozukluğunun temelinde bulunur. Kişi, beden algı sorunları nedeniyle gerekli besin alımını reddedebilir ve bu durum kalp, sindirim sistemi, kemik sağlığı, dişler ve ağız üzerinde ciddi hasarlara yol açabilir. Psikolojik açıdan da yoğun etkiler görülür. Tedavi edilmediğinde yeme bozuklukları hayati risk yaratabilir.
DSM-5 tanı kriterleri doğrultusunda yeme bozuklukları tanımlanmış ve tanımlanmamış bozukluklar şeklinde sınıflandırılır.
TANIMLANMIŞ YEME BOZUKLUKLARI
Bu bozukluklar DSM-5 gibi uluslararası tanı sistemlerinde açık biçimde tanımlanmıştır. Belirtileri, süresi ve tanı ölçütleri bilimsel olarak belirlenmiştir.
ANOREKSİYA NERVOZA
Beden algısındaki bozulmalar nedeniyle kişinin kalori ve yiyecek alımını aşırı düzeyde kısıtladığı ciddi bir beslenme bozukluğudur.
BULİMİA NERVOZA
Kişinin çok yediğini düşünerek yediklerini çıkarmaya çalışması, kendini kusturma veya laksatif kullanma gibi davranışlarla karakterizedir.
TIKINIRCASINA YEME BOZUKLUĞU
Açlık hissetmese bile kısa sürede aşırı miktarda yemek yeme ve bu süreçte kontrolü kaybetme ile kendini gösterir.
PİKA
Besin değeri olmayan toprak, kağıt, tebeşir gibi maddelerin yenmesiyle ortaya çıkan bir bozukluktur.
KAÇINGAN/KISITLI YİYECEK ALIMI BOZUKLUĞU
Kilo veya beden görünümünden bağımsız olarak, tat, koku, boğulma korkusu gibi nedenlerle belli yiyeceklerden kaçınma veya çok az yeme durumudur.
GECE YEME BOZUKLUĞU
Günlük besin alımının büyük kısmının akşam geç saatlerde veya gece uyanıp yemek yiyerek gerçekleşmesiyle tanımlanır.
DUYGUSAL YEME
Duygusal yeme, stres, kaygı ve yoğun duygular karşısında aşırı yeme davranışının ortaya çıktığı bir yeme biçimidir. Resmi tanı koyulan bir bozukluk değildir ancak kontrol edilmediğinde yeme bozukluklarına zemin hazırlayabilir. Ani yeme isteği, yüksek kalorili gıdalara yönelme ve sonrasında pişmanlık duyma gibi belirtilerle seyreder.
YEME BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ
Belirtiler bozukluğun türüne göre değişse de genel olarak aşağıdaki davranışlar görülür:
- Besin alımını kısıtlama
- Kısa sürede çok fazla yemek yeme
- Belirli yiyeceklerden kaçınma
- Yemek sonrası kusma
- Yiyecek saklama veya gizlice yemek yeme
- Yemeği aşırı çiğneme
- Şok diyetlere başvurma
- Beden algısında bozulma
YEME BOZUKLUKLARININ NEDENLERİ
Tek bir nedeni olmamakla birlikte psikolojik, biyolojik ve çevresel birçok etken rol oynayabilir.
BEYİN KİMYASI
Dopamin ve serotonin gibi mutluluk hormonlarının yemekle ilişkili aktifleşmesi, yeme davranışının duygusal bir ödüle dönüşmesine neden olabilir.
ÖZGÜVEN EKSİKLİĞİ
Toplumsal güzellik algıları, sosyal medya ve çevresel etkiler kişide özgüven kaybı yaratabilir. Bu durum aşırı diyet ve kısıtlama davranışlarına yol açabilir.
BEDEN ALGI BOZUKLUĞU
Gerçekte zayıf olmasına rağmen kendini kilolu görme gibi algı bozuklukları kişiyi sağlıksız diyetlere yöneltebilir.
PSİKOLOJİK RAHATSIZLIKLAR
Kaygı, depresyon veya travmalar, kişiyi yeme davranışını bir baş etme mekanizması olarak kullanmaya itebilir.
TANI SÜRECİ
Yeme bozukluklarının tanısı psikiyatrist veya klinik psikologlar tarafından bireyin yeme alışkanlıkları, düşünce biçimleri ve ruhsal durumu değerlendirilerek konur. DSM-5 tanı kriterleri esas alınır. Gerektiğinde kan tahlilleri, idrar testleri, tiroit fonksiyonları ve görüntüleme yöntemleri gibi ek testler yapılabilir.
YEME BOZUKLUĞU TEDAVİSİ
Tedavi genellikle birden fazla yöntemin birlikte kullanıldığı bütüncül bir süreçtir.
PSİKOTERAPİ
BDT, IPT ve FBT gibi bilimsel terapi yöntemleriyle kişinin yemekle ilişkisi, duygu düzenleme becerileri ve beden algısı üzerinde çalışılır.
İLAÇ TEDAVİSİ
Depresyon, kaygı veya dürtü kontrol sorunları gibi eşlik eden psikiyatrik durumlarda antidepresanlar ya da uygun ilaçlar kullanılabilir.
BESLENME DANIŞMANLIĞI
Beslenme uzmanı, kişinin ihtiyaç duyduğu kalori ve besin dengesini yeniden düzenler; sağlıklı yeme alışkanlığı kazandırmayı hedefler.
GENEL SAĞLIK TAKİBİ
Elektrolit dengesizlikleri, kalp ritmi bozuklukları, hormonal sorunlar ve vitamin-mineral eksiklikleri gibi tıbbi durumlar hekim tarafından izlenir ve tedavi edilir.
Görsel Kaynak: shutterstock
