Yaz sıcaklarında iki ölümcül risk: Güneş ve klima
AZ SICAKLARINDA İKİ ÖLÜMCÜL RİSK: GÜNEŞ VE KLİMA
Prof Dr M Temel Yılmaz
Aşırı sıcaklarda güneş çarpması ve klima çarpması yazla iki büyük tehlike.
Geçtiğimiz yıllarda birçok insanı, ünlü kişiyi, sanatçıyı gereksiz yere bu iki nedenle kaybettik. Oysa küçük önlemlerle bu insanlar bugün bizlerle olabilirdi.
GÜNEŞ ÇARPMASINA DİKKAT
Güneş çarpması, uzun süre güneş altında kalan insanlarda görülen ciddi tablo.
Önce su ve tuz kaybıyla “sıcak bitkinliği” dediğimiz bir tablo ile başlar önlem alınmazsa adım adım güneş çarpması bulgularına dönüşür.
Güneşte uzun süre kalmış, baş ağrısı, bulantı, kusma, ateş yüksekliği olan kişilerde akla ilk olarak güneş çarpması gelmeli.
Aşırı sıcakta dış ortam sıcaklığı artmaya başlayınca vücut ısısı da artmaya başlar.
Vücut ısısını normal düzeyde olması tutmak için termogenez (ısı ayar) sistemleri devreye girer.
Beyindeki ısı ayar merkezi olan hipotalamus dolaşımı hızlandırır, derindeki kan damarlarını genişletir ve kanın vücudun dış yüzeyinde toplanıp ısı kaybının olmasını sağlar.
Ter bezleri de deriyi soğutmak için terlemeyi artırır. Diğer taraftan vücut hızlı nefes alıp vererek solunum yoluyla vücut ısısını azaltmaya çalışır.
Normalde özel bir durum yoksa sağlıklı bir insanda vücut bu mekanizmalarla kendini korur. Ancak riskli kişilerde, vücut bu çabalarına rağmen başarılı olamazsa, ısı regülasyonu bozulur ve vücut sıcaklığı artar, bir yandan sıvı ve tuz kaybı başlar, vücut ısısı yükselir, ateş 41 derecenin üzerine çıkınca hayati tehlike başlar.
NASIL ANLAŞILIR
- Nabzın ve solunumun hızlanması
- Terlemenin durması
- Vücut ısısının artması
- Kırmızı sıcak ve kuru bir cilt
- Baş ağrısı n Kaslarda kramplar
- Tutarsız konuşmalar
- Çevreyi tanıyamama
- Uyuklama
- Bilinç kaybı
KİMLER YÜKSEK RİSKLİ?
Aslında yüksek sıcağa maruz kalan, çok fazla sıcak havalara alışık olmayan herkes riskli. Ama daha yüksek risk taşıyan kişiler şunlar:
- 70 yaş üstü yaşlılar
- Çocuklar
-Uzun mesafe koşucuları ve bisikletçiler
- Kalp yetmezliği ve yüksek tansiyonu olan kişiler
- Diyabetliler,
-Böbrek yetmezliği olan hastalar
- Karaciğer yetersizliği (siroz) olan hastalar
- Alkol bağımlıları
- Vücut ısı mekanizmasını etkileyen ilaç kullanan hastalar (Betabloker içeren kalp ilaçları, diüretikler, antidepresanlar, antipsikotikler, parkinson ilaçları, atropin içeren ilaçlar)
Yaşam Kurtarıcı Öneriler
• Güneşlenmeyi abartmayın
• Güneş çarpmasında kritik hava sıcaklığı 32 derecenin üstüdür. 32 derecenin üstünde sıcaklığının çok arttığı ve güneşin dik geldiği saatlerde zorunlu olmadıkça güneşte kalmayın.
• Nem oranının da % 60’tan fazla olduğu havalarda güneş altında fazla kalmayın.
• Sıvı kaybı çok önemli, bol su ya da tansiyon yüksekliği yoksa soda tüketin, şekerli içeceklerden, ağır gıdalardan uzak durun.
KLİMA HASTALIĞI ÇOK ÖNEMLİ
Özellikle 80 yaş üstü kişilerde yaz aylarında görülen ölüm nedenleri içinde birinci sırada klima çarpması geliyor.
Klimalar üç nedenle ciddi sağlık riski oluşturuyor.
Birincisi, dış ortam ile yaşam ortamı arasında sıcaklık farkının 10 dereceden fazla olması, ani olarak sıcaktan soğuğa, soğuktan sıcağa geçiş solunum yolları enfeksiyonlarına yol açıyor.
Klima çarpmaları genellikle akciğerlerde zatürre (pnömoni) ile sonuçlanıyor ve bu tablo çok ağır seyrediyor.
İkincisi enfeksiyon tehlikesi. Klimalar genellikle içerdeki havayı alıp soğutup tekrar geri veren cihazlar. Özellikle toplu yerlerde farklı kişilerden hava yoluyla ortama geçen virüsleri bakterileri alıp karıştırıp sirkülasyon yaparak bir enfeksiyon yayma makinesi haline geçebiliyor.
Alış veriş merkezleri, toplu alanlardaki klimalar, uçak yolculukları özellikle yaşlılarda savunma sistemi yetersiz kişilerde, çocuklarda cidi risk oluşturuyor.
LEJYONER HASTALIĞI NEDİR
Klima yoluyla bulaşan en önemli üçüncü neden Lejyoner Hastalığı.
Lejyoner hastalığı, Legionelle pneumophilia adlı bir bakterinin sebep olduğu bir zatürre. Lejyoner hastalığı adını bu enfeksiyonun ilk olarak 1976 yılında Amerikan Lejyonu adındaki kongreye katılan Amerikan ordusu emekli askerlerinde görülmesi nedeniyle alıyo.
Bu bakteri, klimaların filtre sistemlerinde, uygun nem ve ısıda çoğalıp buralardan ortam havasına dağılmakta. Bakteri klima sistemlerinin yanı sıra otel, hastane vb binaların su sistemlerinde de (soğutma kuleleri, su depoları, su dağıtım kanalları) bulunabilir.
Havaya dağılan bu bakter solunum yolu ile vücuda giriyor ve akciğerlerde (zatürre) ye neden olabiliyor.
NASIL ANLAŞILIR
Klima ya da Lejyoner Hastalığının en önemli belirtileri şunlar:
Aşırı halsizlik
Kuru öksürük,
Bulantı kusma,
Yaygın kas ve eklem ağrıları,
Baş ağrısı,
Yüksek ateş
İshal (diğer zatürrelerde görülmez)
Bu hastalık otel, büyük gemiler uçaklar ve hastanelerde salgına neden olabilir. Ama hastalığın en önemli özelliği insandan insana bulaşmaması.
KİMLER YÜKSEK RİSKLİ
- 80 yaş üstü herkes
- Çocuklar
-Kronik akciğer hastalığı olanlar
- Kalp yetmezliği olan kişiler
- Diyabetliler,
-Kronik böbrek yetmezliği olan hastalar
- Karaciğer yetersizliği (siroz) olan hastalar
-Kemoterapi tedavisi alanlar
- Savunma sistemi düşük olan kişiler
Yaşam Kurtarıcı Öneriler
• Oturduğunuz ortamı aşırı soğutmayın ve mümkün olduğu kadar sizin olduğunuz ortamda doğrudan klima ile karşı karşıya gelmeyin ya da klimayı önceden çalıştırın, siz odaya girince kapatın.
•Yazın mümkünse pencereleri açık gölge ve bir serin bir yerde oturun, çok sıcaklarda tavan pervaneleri ile ortamı soğutun.
•Yüksek riskli gruba giriyorsanız merkezi sistem soğutması olan yerlerde, AVM’lerde, uzun yolculuklarda maske takın ve klimalı ortamlarda sıkı giyinin.
