1994'te tecrübe ettiğimizi bugün dünya kriptoda yaşıyor
İlki ilkbaharda LUNA ile ortaya çıkan kripto platformlarının çöküşünün bugünlerde ikincisi yaşanıyor. Dünyanın ikinci büyük kripto platformu haline gelen FTX batıyor.
Asıl büyük sorun ise müşterilerinin parasını müsadere etmiş olarak batışında. 30 yıl önceki Türkiye’de aracı kuruluşlarda görülen müşteri mallarının iç edilmesi olayı bugün dünyada kripto pazarında yaşanıyor.
➔Bizde 1994 krizinde yaşananlar neydi? Türkiye’nin yatırım yapılabilir notunun kırılmasıyla başlayan 1994 krizinde hisse senedi piyasası da büyük darbe aldı. Borsa endeksi 3 ayda yüzde 51 düştü.
➔Zora düşen aracı kuruluşlar kendi saklamalarında duran müşteri mallarını veya emanetlerine yöneldi. Durum bir süre sonra gizlenemedi ve açığa çıkan aracı kuruluş battı. Piyasanın en çok işlem hacmini yapan Kapalıçarşı kökenli aracı kurum bile battı.
➔Hatta sıra dışı yaptıklarıyla borsanın en renkli kurumlarından AOG’nin batışı da bu tarihte oldu.
94 KRİZİNİN SONUCU
➔Sonuçta batan 16 kurum toplam aracı kurum sayısının yüzde 10’una vardı.
➔Aracılar batarken sattıkları müşteri mallarından dolayı mağdur duruma düşen yatırımcı sayısını da “Tophane’de Büyük Oyun” kitabımızda 16.500 olarak belirtmişim.
➔Yatırımcıların toplam kaybı ise o yılın ortalama kuru üzerinden 104 milyon dolar olarak hesapladık.
➔Aynı yılın daha sonraki revizyonlara uğramış ve yaklaşık 50 milyar dolar artırılmış GSYH’nın 181 milyar dolar olduğunu not düşeyim.
➔Mağdur yatırımcılar arasında 30 yıla yakın süre geçmesine karşılık henüz alacağını tazmin için, mahkemenin iflas kararını bekleyenler var. Batan 16 aracı kurumdan 9’nunun alacaklılarının durumunun böyle olduğunu SPK’nın sitesinden izleyebiliyoruz.
➔O zamanlar aracı kurumların faaliyet lisansını ilk Hazine veriyor, sonra SPK onaylıyordu. Hazine, SPK’nın üst kurumu gibi bir statüdeydi. Üst kurum izin vermişse alt kuruma ne demek düşer?
➔SPK düzenleme, gözetleme ve denetlemeden sorumluydu. Piyasada kural eksikliği çok ve aracı kurum sayısı çoktu ve bankalar dışında iki üç kurumun geçmişi ancak 15 yıla varıyordu.
➔Daha önemlisi aracı kurumların sermayesi düşüktü. Nasılsa alım satıma aracılık ediyorlar, yüksek sermayeye ne ihtiyaç var, deniyordu. İhtiyacı, müşteri emanetlerine el uzatılınca gördük.
➔Nitekim o dönemde sayfa sayfa gazete ilanı veren bazı aracı kurumlar “SPK güvencesinde, SPK lisansıyla” gidi başlıklar altında müşteri topluyordu.
MÜŞTERİ MALLARINA NE OLDU?
➔Peki 1994 ve 1995 yıllarında bu olaylar İstanbul Borsası’nda neden yaşandı?
➔Düzenleme ve doğru dürüst sermaye piyasası kültürü olmasından, kurumsal eksikliklerden dolayı yaşandı.
➔Çünkü o tarihte müşteri hesabı diye bir şey yoktu. Hisse senetleri müşteri adına saklanamıyor. O zamanki saklamacı kuruluş Takasbank’ta bireysel müşteriler hesap açamıyor. Hesap açmaya sadece aracı kuruluşlar yetkili. Müşteri hesapları aracı kuruluşlar üzerinde görünüyor.
➔Bugün de durum böyle ama bir alt hesap olarak izlenebilen müşteri hesapları artık haczedilemiyor. Bu, mevzuat geliştirilerek önlendi.
➔Batan 16 aracı kurumdan sonra yıllar süren uğraşlar sonucu müşteri bazında işlem ve saklama gerçekleşti.
➔Bu olay 1986 yılında faaliyete geçen İstanbul Borsası’na yönelik ilk büyük güvensizlik kaynağı oldu. Piyasanın büyümesinde ciddi bir kırılma yarattı.
➔Sonraki güvensizlik kaynağı ise 2001 krizinde bankaların batmasıyla halka açık iştiraklerinde küçük hissedarların paylarına devlet zoruyla ve TMSF tarafından müsadere edilmesi sonucu yaşandı.
➔Bu iki büyük güvensizlik kaynağı uzun yıllar piyasanın güdük kalmasına yol açtı.
KRİPTO PAZARINDA NE YAŞANIYOR?
➔Kripto piyasasında yaklaşık altı ay arayla ikinci büyük batış gerçekleşiyor. Dünyanın ikinci büyük kripto borsası FTX iflas başvurusunda bulundu. 10 ila 50 milyar dolar arası riski olduğu tahmin ediliyor.
➔ Zaten kripto piyasasının toplam değeri bir yılda 3 trilyon dolardan 850 milyar dolara indi ve güven düşüktü. Şimdi az olan güven büyük bir sarsıntı geçiriyor.
➔ Medyaya sızan bilgilere göre ikinci büyük kripto para borsası FTX’in gizli yazılım transfer ettiği ve arka kapı muhasebe teknikleriyle kayıtları değiştirdiği, bu yolla yaklaşık 10 milyar doların gizlice şirket varlıklarından transfer edildiği belirtiliyor.
➔ Ussal Şahbaz’ın yazdığı gibi ayrıca, şirketin kurucusu ve CEO’su Samuel Bankman-Fried FTX’in çıkardığı tokenları rehin gösterip 7 milyar dolar kredi aldığı ortaya çıktı.
➔Bununla da işlerini büyütmüş, bitişikte görüldüğü dünya çapında 135 adetlik şirketler ağını kurmuş.
➔Yani, kripto yatırımcılarının platformda sakladıkları varlıklar yerinde durmayabiliyor. Ya da emanet bırakılan bu varlıklar bizzat kripto platformları tarafından iç edilebiliyor. Teminat göstermenin başka bir açıklaması yok.
➔ Kripto para piyasalarında yaşanan korku bir anda sektörden milyarlarca doların çekilmesine yol açtı.
➔ Bu aşamada dünyanın en büyüğü durumundaki kripto platformu Binance, rakibi FTX'i satın almak için devreye girdi. Ancak iş bir günde suya düştü ve bu durum iflas sürecini hızlandırdı. FXT’ye öldürücü darbe rakibinden geldi.
REGÜLASYONLA GELECEK KONSOLİDASYON
➔Kripto pazarında Lehman Brothers benzeri bir felaket yaşanmadan sorunun atlatılıp atlatılamayacağından kimse emin değil.
➔ Zira kripto sektöründe ne bir merkez bankası, ne bir regülatör kurum veya oluşacak zararları karşılamaya yönelik bir mevzuat bulunmuyor.
➔Sorun hızla kripto varlıkların dünya çapında geniş kapsamlı düzenlemesine ve denetlenmesine doğru gidiyor. Kurumsallaşma olacak, devletler işin içine girecek, vergi gelecek, bu işi yapanlara sermaye şartı getirilecek gibi.
➔ Başka türlüsü mümkün olmuyor. Para ancak parası, sermayesi olana, o da denetimli ve gözetimli bir şekilde, emanet edilebiliyor.
➔ Şimdiye kadar tam bir serbestlik içinde, isteyenin istediğini yaptığı, büyük balıkların küçük balıkları yutarak büyüdüğü tam vahşi doğa düzeni ile geldik.
➔İşi mavi gökyüzünü parselleyip satmaya kadar götürenler de oldu. Geniş çapta Ponzi finansmanı tekniği de kullanıldı. Bu nedenledir ki kripto piyasasında depremin artçıları sürecek gibi.
➔Ve düzenlemeler geldikçe bu piyasada da hayatın gerçekleri hakim olmaya başlayacak. Önümüzdeki dönemde kripto piyasasında büyük konsolidasyon yaşanacağı açıktır.
