Hükümet yarım trilyonu harcar mı, tutar mı?
Ağustos ayı bütçesi fazla vermesi, harcama ve gelir artışlarındaki büyük artışları ile bir hayli dikkat çekici tablo sunuyor. Önümüzdeki aylara ilişkin de ciddi sinyaller gönderiyor. Özellikle yılın son aylarının seçim öncesine denk gelmesi açısından önümüzdeki dönem büyük harcamaların yapılmasına aday gibi görünüyor.
➔ Bitişikte yer alan Ağustos bütçe verilerine göre giderler yüzde 186 artarak 302 milyar liraya yükseldi. Giderlerin asıl büyük kalemi ve artışı faiz hariç giderlerden oluştu. Yüzde 204 artan faiz hariç giderler 280 milyar lira oldu.
➔ Faiz giderleri ise yüzde 66 artışla 22.6 milyar lira olarak gerçekleşti.
➔ Bütçede ikinci ilginç gelişmeyi bütçe gelirlerindeki artış oluşturuyor. Gelirler 306 milyar lirayla giderlerin 3 milyar lira üzerinde. Zaten oluşan 3.5 milyar liralık fazla da bunun bir sonucu.
ASIL BOZULMA SON ÇEYREKTE
➔ Ancak gelirlerin toplam artışı yüzde 108, giderlerin artışı yüzde 186 ve nasıl oluyor da fazla oluşuyor?
➔ Bu da geçen yılın ağustos ayı bütçe rakamlarıyla ilişkili. Ağustos 2021 bütçe gelirleri çok yüksek, hatta giderlerin 41 milyar lira üstünde. Buna göre bütçe fazlası da 40.8 milyar lira ile çok fazlaydı. Yani artış oranlarındaki çarpıklığın nedeni matematik hesaplamadan kaynaklanıyor.
➔ Ancak bir gerçeği de ortaya koyuyor. Bütçe fazla vermesine karşılık bir önceki ağustos ayı ile karşılaştırıldığında ciddi bozulma söz konusu. Giderlerde keskin bir artış, gelirlerde yavaş artış ve bütçe fazlalığında keskin bir azalış meydana geldi.
➔ Bozulma bu yılın geçmiş aylarına göre belirgin şekilde dikkati çekiyor. Kısaca ağustos ve kısmen eylül ayları geçiş bütçeleri. Asıl bozulmayı son çeyrekte göreceğiz.
ENERJİ TEŞVİKİ VE KKM ETKİSİ
➔ Eylülden itibaren borç ödemeleri yükseliyor. Dolayısıyla bütçe faiz giderlerinde hızlanma olacak.
➔ Kur korumalı mevduata ödenen kur farkları da mevduat hacmi büyüdüğünden dolayı artmaya devam edebilir. Ağustos ayında 15 milyar liralık daha kur farkı ödemesi yapıldı. 6 aylık ödeme de 75.6 milyar liraya vardı.
➔ Bu fark sadece TL’den Kur Korumalı Mevduata (KKM) geçen için Hazine tarafından yapılan ödeme.
➔ Bir de dövizden kur korumalı mevduata geçenlere Merkez Bankası tarafından yapılan ödemeler var. Kur korumalı mevduatın yaklaşık yarısının Merkez Bankası kanalıyla oluştuğu dikkate alınırsa KKM için Hazine tarafı kadar ödemenin daha yapıldığı varsayılabilir. Bu durumda kur korumalı mevduatın faturasının 150 milyar liraya çıktığı söylenebilir.
➔ Özellikle enerji kaynaklı ve tarım destekleme amacıyla KİT’lere yapılan destekler de bu yıl en yüksek düzeyine çıktı. TMO’ya ağustos ayında 10 milyar lira, Elektrik Üretim A.Ş.’ye 9.5 milyar, BOTAŞ’a 26 milyar olmak üzere toplam 50.3 milyar lira aktarıldı veya borç verildi.
➔ Yılın 8 ayı için bu tutar 137.8 milyar liraya vardı.
DENGE İKİ YÖNDEN DE BOZULACAK
➔ Dolayısıyla bütçenin harcama tarafında artışın önemli kısmı enerji teşviklerinden oluştu.
Ağustos ayı bütçesi fazla vermesine verdi de, artık bunun da sonuna geliniyor gibi.
➔ Bunun bir nedeni bütçenin gelir tarafının artık zayıflıyor olmasından ileri geliyor. Malum ekonomi yavaşlıyor. Başta yurtiçi KDV ve ÖTV olmak üzere dolaylı vergiler azalıyor.
➔ Bütçe dengesinin bozulacak olmasının diğer nedeni ise harcamaların artmasından kaynaklanacak. Başta personel giderleri yılın ikinci yarısı için yükseldi.
➔ Kış mevsimine girileceğine göre enerji teşviklerinin giderek büyümesi gerekebilir. Elektrik ve doğalgaza eylül ayında yüklü zam yapıldı. Seçime kadar artık yeni zam yapılmasından kaçınılır herhalde. Dünyada artan fiyatlar tüketiciye yansıtılmaz ve bütçeden karşılanır.
➔ Kamu kesimine iş yapan müteahhitler hakkedişlerini alamadıklarından işi sürdüremiyor ve bırakmak istiyorlar. Bu ödemelerin genelde yılın son aylarında hızlandırıldığını, hatta aralık ayına yığıldığını biliyoruz. Bu nedenle son aylarda rekor açıkla karşılaşabiliriz.
➔ Açıklanan Orta Vadeli Programa göre bu yılki bütçe açığı 278 milyar liradan 461 milyar liraya yükseltildi. 8 aylık toplam fazla ise 33 milyar lira. Yani geriye kalan 4 ay için 494 milyar liralık açık verme alanı kalmış durumda.
➔ Burada yanıtlanması gereken soru şu: Seçime gidilen bir ortamda hükümet yarım trilyon liralık harcamayı kullanmaktan vaz geçer mi, yoksa bunun da ötesine geçer mi?
➔ Bol sürprizli bir yıl ve bol sürprizli bir bütçe ile karşı karşıyayız.
