F-35 kozu ABD için mi Türkiye için mi?
ABD Başkanı Trump'ın, Rahip Brunson'u öne sürerek Türkiye'ye yaptırımlar uygulayacakları yönündeki açıklamasından sonra masadaki konulardan birisi de F-35 savaş uçakları. ABD Temsilciler Meclisi, F-35 teslimatını engellemeyi öngören tasarıyı kabul etti. Peki F-35 üzerinden Türkiye'ye yaptırım tehdidi ne kadar gerçekçi bir temele dayanıyor? İşte tüm yönleriyle, ABD'nin Türkiye'yi proje dışına çıkarmasının hiç de kolay görünmediği 400 milyar dolarlık F-35 programı… Fırat Tur'un haberi...
ABD Başkanı Donald Trump ve Yardımcısı Mike Pence’in Türkiye’ye yönelik yaptırım tehdidinin ardından gözler iki ülke arasındaki siyasi, ekonomik ve askeri ilişkilere çevrildi. “Yaptırım” açıklamalarının yapıldığı gün ABD Temsilciler Meclisi, Türkiye’ye F-35 teslimatını engellemeye imkan tanıyan, 2019 yılı Savunma Bakanlığı bütçe yasa tasarısını onayladı. Tasarı, ağustos ayında Senato’da oylandıktan sonra Trump’ın imzasına sunulacak.
“ÜRETİM DURABİLİR”
ABD’nin F-35 konusundaki bu adımı ne kadar gerçekçi bir temele dayanıyor? Aslında bu soruya cevabı, ABD Savunma Bakanı Jim Mattis, bir hafta önce yaptığı açıklamada verdi. Türkiye’nin F-35 satışından çıkarılmasına karşı olduğunu belirten Mattis, gerekçelerini de şöyle açıkladı:
*Arz-talep zincirine zarar verir
*Maliyetleri artırır
*Uçak üretimi durabilir
*Diğer ülkelere yapılacak teslimatlar gecikir
DİĞER ORTAKLARA EK MALİYET
Mattis’i açıkladığı bu gerekçelere biraz daha yakından bakalım…
Türkiye 2002’den bu yana ABD, İngiltere, İtalya, Hollanda, Kanada, Avustralya, Norveç ve Danimarka ile birlikte F-35 programının ortağı. Türkiye’nin projedeki konumu, 100 adet F-35A tipi savaş uçağı siparişinden ibaret değil. Aynı zamanda ortak parça üretimi, motor bakımı ve teknolojik desteğiyle de F-35’in ana ortaklarından.
F-35 programının toplamda yaklaşık 400 milyar dolarlık yüksek maliyeti, ABD’de büyük tartışmalara neden oluyor. Programdan Türkiye’nin çıkarılması milyarlarca dolarlık bir ek maliyet getirecek. Diğer ortaklar, 12 milyar dolardan fazla bir yükün daha altına girmek durumunda kalacak.
TÜRKİYE PROGRAMIN ANA ORTAĞI
Geleceğin savaş uçağı olarak nitelendirilen F-35’lerin ana üreticisi Lockheed Martin firmasının yetkilileri, Türkiye’nin projenin önemli bir teknik, sanayi ve siyasi ortağı olduğunu belirtiyor. Son yıllarda büyük bir atak yapan Türk savunma sanayi firmaları, projenin en önemli ayaklarını oluşturuyor.
ELEKTRONİK SİSTEMLER TÜRKİYE’DE ÜRETİLİYOR
Türkiye’nin Lockheed Martin ile iş birliği yeni değil. F-16 savaş uçaklarının alındığı 1990’larda başlayan ortak üretim F-35 projesiyle de devam ediyor. Türk savunma sanayisi F-35ere parça tedariki açısından önemli rol oynuyor. TUSAŞ-TAI, ASELSAN, MİKES, ROKETSAN’ın da aralarında bulunduğu 10 dev, F-35’ler için parça, elektronik sistem üretiyor, motor bakımında tedarik sağlıyor.
F-35’lerin Elektro Optik Hedef Sistemi’nin kritik parçalarını ASELSAN geliştiriyor. Amerikan savunma firması Northrup Grumman ile de CNI Aviyonik Elektronik Arabirim Kontrol Cihazı geliştirilmesi konusunda çalışıyor.
ABD DIŞINDA TEK KAYNAK TAI
Türkiye’nin F-35 programında vazgeçilmez ortak olduğunu ortaya koyan bir diğer gösterge de uçağın en karmaşık yapısal bölümlerinden olan orta gövdesinin TUSAŞ-TAI tarafından üretilmesi. Uçağın bu bölümü, ABD dışında sadece Türkiye’de üretiliyor. Ayrıca dış kaplama, silah bölmesi kapakları, fiber hava girişi kanalları da TAI tarafından hazırlanıyor. TAI’nın F-35 programında oynadığı rol bununla da bitmiyor. Uçakların alternatif görev ekipmanlarının yaklaşık yüzde 50'sini üreten TAI, bakım, onarım ve modernizasyon konusunda bölgede tek tedarikçi firma olarak dikkat çekiyor.
FÜZE KUMANDA TÜRKİYE’DEN
ROKETSAN, TUBİTAK ile beşinci nesil savaş uçağı F-35'te dahili olarak kullanılacak hassas güdümlü Stand-Off Füzesi'nin (SOM) geliştirme, entegrasyon ve üretimini yürütüyor.
F-35 savaş uçağının temel iki bileşeni olan füze uzaktan kumanda arabirimi ve panoramik kabin ekranının elektronik kartlarının tek tedarikçisinin Ankara merkezli AYESAŞ. Alp Havacılık, uçak gövdesi ve motorla ilgili bazı parçaları, iniş takımı bileşenlerini üretiyor. Kale Havacılık ise uçak gövdesi yapısal parçaları ve düzeneklerinin üretimini TAI ile birlikte yapıyor. MiKES de British Aerospace Engineering (BAE) ve Northrop Grumman için F-35 uçak bileşenleri ve parçaları tedarik ediyor.
TEKNOLOJİK İLERLEMEYİ DURDURUR
Son yıllarda büyük atılım yapan Türk savunma sanayi firmaları, F-35 projesi içinde büyük rol oynuyor. Türkiye’nin programdan ayrılması, F-35’in teknolojik açıdan ilerlemesine büyük darbe vuracağı ifade ediliyor.
Tüm bu değerlendirmeler F-35’in ABD için değil, Türkiye için bir koz olduğu, Türkiye’nin F-35 üzerinden yaptırım tehdidi altında bırakılmasının temelsiz olduğu yorumlarını da beraberinde getiriyor.
İLK TESLİMAT GEÇEN AY YAPILDI
Türkiye'ye ilk F-35 teslimatı, geçen ay Teksas-Fort Worth'te yer alan Lockheed Martin tesislerinde düzenlenen törenle yapıldı. Uçak Teksas’ta Türk pilotların eğitiminde kullanılıyor.
