DETUAM: Dünya çapında bir merkez
Bir ülkenin sağlık yatırımlarının o ülkenin ekonomisinde önemli karşılığı var. İlaç, aşı, tıbbi cihaz gibi alanlarda bilimsel ve özgün bilgi, katma değerli ürünler ve yüksek teknolojiler geliştirmek bu konudaki ana hedefler. Dünyada az sayıda merkez arasında yer alan ülkemizin gurur kaynaklarından DETUAM tam da bunu yapıyor. Merkezde ilaç geliştirilmesinden, DNA dizilimine, erken kanser tanısını sağlayan sistemlerden tıbbi ürün ve cihazların test ve analizlerine kadar sayısız uygulama var. Habertürk Sağlık Yazarı Ceyda Erenoğlu'nun haberi.
Bu haberde Türkiye'de dünyanın gelişmiş ülkeleriyle aynı kalitede hizmet veren, yüksek teknolojiyle donatılmış gelişmiş bir merkezi tanıyacaksınız. Sağlık Bilimleri Üniversitesi (SBÜ) Deneysel Tıp Uygulama ve Araştırma Merkezi, (DETUAM) 2017 yılında kurulan ve 2020 yılından itibaren aktif olarak Ar-ge ve analiz hizmetleri vermeye başlayan bir merkez. Bu merkez, "Validebağ Araştırma Parkı" (VAP) ve Deney Hayvanları Laboratuvarı (DEHAL) olmak üzere iki birimle hizmet sunuyor. Merkezde 18 araştırmacı ve 4 teknik personel olmak üzere 22 kişi görev yapıyor. Araştırmacılar, moleküler biyoloji ve genetik, biyoteknoloji, biyokimya, gıda mühendisliği, mikrobiyoloji, doku mühendisliği, biyomalzeme ve organik kimya alanında uzmanlık sahibi öğretim üyelerinden oluşuyor. Merkez müdürlüğünü Prof. Dr. Şaban Tekin yapıyor. "Bu merkezde hangi konularda araştırma yapılıyor" sorusunun yanıtı çok geniş bir içeriğe sahip. Araştırma konuları; kanser, aşılar, genetik ve nadir hastalıklar, enfeksiyon hastalıkları, gıda teknolojisi, biyolojik ve sentetik ilaç tasarımı ve geliştirme, biyoimplantlar ve nanoteknoloji olarak sıralanıyor. DETUAM'da araştırmacılar tarafından yürütülen çok sayıda TÜBİTAK, TÜSEB ve TAGEM projesi bulunuyor.
"DÜNYADAKİ NADİR LABORATUVARLARDAN BİRİ"
Merkezi Türkiye'ye kazandıran Sağlık Bilimleri Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Cevdet Erdöl, Validebağ Araştırma Parkı'nın diğer merkezlerden en önemli farkının laboratuvar ekipman ve cihazları bakımından üstün bir alt yapıya sahip olması olduğunu söylüyor ve merkezdeki uygulamalardan bazılarıyla ilgili önemli bilgiler veriyor: Erdöl," Örneğin 'Türk Işık Kaynağı Laboratuvarı' adı verilen özel üretim 'Tek Kristal XRD' sistemi ile donatılan laboratuvarımız teknolojik altyapı itibarıyla ülkemizin tek, dünyanın da nadir laboratuvarlardan biri. Bunun dışında çok gelişmiş bir 'Yeni Nesil Dizileme' (YND) laboratuvarımız var. Burası cihaz ve ekipman altyapısıyla araştırmacılara hizmet veren özellikli bir merkez" diyor.
HEDEF: İLAÇ, AŞI VE TIBBİ CİHAZ ALANLARINA KATKI
DETUAM'ın en önemli hedefinin sağlık alanında yapacağı disiplinlerarası çalışmalarla ülkemizin ihtiyaç duyduğu ilaç, aşı ve tıbbi cihaz gibi alanlarda bilimsel özgün bilgi, katma değerli ürünler veya teknolojiler geliştirip üreterek insan sağlığına ve ülke ekonomisine katkı sağlamak olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Cevdet Erdöl, merkezlerinde özellikle kanser ve nadir hastalıklarla ilgili DNA dizileme, tıbbi ürün (ilaç vb.) ve cihazların test ve analizleri konusunda hizmet verilmesinin hedeflendiğine dikkat çekiyor. İşte o önemli uygulamalardan üçü.
TÜRK IŞIK KAYNAĞI LABORATUVARI
"Türk Işık Kaynağı Laboratuvarı, özellikle biyolojik ilaç geliştirmede, ilaç moleküllerinin hedefe bağlanma mekanizma ve yapılarının ortaya çıkartılması amacına hizmet ediyor. Bu laboratuvarın araştırmacı ilaç firmalarının ihtiyaç duyduğu önemli bir altyapı oluşturduğu belirtiliyor. Merkezde halen Koç Üniversitesi'nden araştırmacılarla bazı ilaç molekülleri üzerinde işbirliği yapılarak ortak proje çalışmaları gerçekleştiriliyor.
İLERİ GÖRÜNTÜLEME SİSTEMLERİ
Prof. Dr. Cevdet Erdöl, DETUAM'da bulunan ileri görüntüleme sistemleri sayesinde canlı hücrelerin ilaçlara karşı cevaplarının çok kısa sürede ölçülüp görüntülenebildiğini söylüyor. Bu sistem (Operetta) sayesinde, çok kısa sürede çok sayıda ilaç adayının hücreler üzerindeki farmakolojik etkileri analiz edilebiliyor.
YENİ NESİL DNA DİZİLEME SİSTEMİ
"Yeni Nesil DNA Dizileme" (YND), özel bir teknolojiyle DNA molekülünün dizilimini çok kısa sürede ve yüksek doğrulukta ortaya çıkarmak üzere kullanılmakta olan bir sistem. Bu teknoloji özellikle kanser ve nadir hastalıkların tanısında çok önemli bulunuyor. YND teknolojisi sayesinde DNA'daki kanser ve nadir hastalıklarla ilgili mutasyonlar belirlenebiliyor. Sistem, erken kanser tanısı konabildiği gibi kanser hastalarının tedavisinde de kişiye özel etkin tedavi protokollerinin hazırlanması ve gereksiz ilaç kullanımının önüne geçilmesi mümkün hale geliyor. Bu sistemin, pandemi sırasında COVID-19 virüsünün diziliminin yapılarak varyantların tespit edilmesinde de yoğun şekilde kullanıldığı belirtiliyor. Yoğun olarak kullanılan alanlardan birinin de sistem bağırsak florasının metagenomik analizi olduğuna dikkat çekiliyor.
YND HANGİ HASTALIKLAR İÇİN UMUT
YND, özellikle kanser ve nadir genetik hastalıkların tanısında yeni genetik tanı belirteçlerinin ortaya çıkartılmasında önemli yer tutuyor. Kanser tedavisinde yeni ve daha etkin tedavi çözümlerinin geliştirilmesinde de umut olarak görülüyor.
Sadece insanlara değil tüm canlılara uygulanabilen bu teknoloji için genetik materyal varlığı yeterli oluyor. Bu sistem özellikle tarım ve hayvancılıkta daha verimli ırkların geliştirilmesinde kullanılıyor.
Prof. Dr. Cevdet Erdöl, "YND laboratuvar sistemlerinin çok pahalı cihaz ve ekipmanlar gerektirmesi nedeniyle ülkemizde tam teşekküllü laboratuvar sayısı sınırlıdır. Türkiye'de genetik tanı merkezlerinde ileri sistem cihazlar bulunmamakta, bu nedenle bazı örnekler yurtdışına gönderilmektedir. Merkezimiz YND altyapısı için gerekli olan tüm cihaz (3 farklı cihaz- Illumina) sistemlerine ve destekleyici bileşenlere sahip olup her tür dizileme ihtiyacına cevap verebiliyor. Özellikle kişisel genetik verilerin korunması konusunda yurt dışına örnek göndermeden tüm dizileme işlemelerinin ülkemizde yapılması artık mümkün. YND laboratuvarı ülkemiz araştırmacıları ile genetik tanı merkezlerine ihtiyaç duyulan dizileme hizmetini vermekle birlikte laboratuvarımızın bu hizmeti tüm kamu ve özel hastanelere de vermesi amacıyla laboratuvarımızın genetik tanı laboratuvarı kapsamına alınması konusundaki çalışmalar ise devam etmektedir" diyor.
