Venedik Komisyonu
Bugünlerde tüm dünyada dalga dalga yayılan popülist otoriterleşme dalgasına bakıldığında Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından yaşanan iyimserlik patlamasını insan iç geçirerek anmadan edemiyor. O dönemde demokratikleşmenin, özgürlük alanlarının genişlemesinin, insan hakları ve hukukun üstünlüğüne dayalı rejimlerin inşasının önünde artık bir engel kalmadığı kabul görüyordu. Türkiye bile, yönetici seçkinleri katında Soğuk Savaş’ın bitmesinden en fazla huzursuzluk duyan ülkelerden birisi olmasına rağmen topluma egemen olan bu duyguya karşılık verecek bir siyasi uyanış içine girmişti. 1991 seçimleri “şeffaf karakol”, “Paris Şartı”na harfiyen uyma, Anayasa’yı değiştirme vaatlerinin bol keseden verildiği bir kampanyayla tanımlanmıştı.
Olaylar Türkiye’de zaten beklendiği gibi gelişmedi. Ancak bugünden baktığımızda o günlerin demokratik dünya hayalinin de gerçekleşmediği ortada. 2008 krizinin büyük katkısıyla Batı dünyasında da demokratik sistemler büyük bir baskı altına girdi, liberal değerler çiğnenmeye başladı, içe kapanmacı siyaset yükseldi. Tam da bu dönemde iyimserliğin hâkim olduğu yıllarda şekillenen kurumların, bunların ilkelerine sahip olmanın değeri arttı. Mücadelede kimin önde çıkacağı bilinmese bile belirli ilkelerin kendisinde vücut bulduğu kurumların, popülist otoriterlik karşısında önemi ve değeri fazlalaştı.
Venedik Komisyonu diye bilinen, 1990 yılında Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin demokratikleşmesini desteklemek amacını da güderek kurulan, Avrupa Konseyi bünyesindeki özerk ve saygın bir kuruluş, “Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu” değeri artan kurumlardan birisi.
Üst düzey hukukçulardan oluşan kurum saygınlığını üyelerinin kimliğinden, tarafsızlığından ve demokratik düzeni tanımlayan ilkelerin hukuk çerçevesine yönelik titizliğinden alıyor. Şu sıralarda iktidar indinde pek muteber görülmese bile 2010 yılındaki referandumla ilgili bazı eleştirilerde bulunmakla birlikte HSYK değişikliklerine destek vermişti.
RAPOR HAZIRLANDI
Komisyon, 16 Nisan’da referandumda oylanacak Anayasa değişiklikleriyle ilgili kendisinden mütalaa isteyen Avrupa Konseyi Parlamenterler Asamblesi Gözetim Komisyonu’nun talebi üzerine bir rapor hazırladı. Komisyonun 6 üyesi tarafından hazırlanan ve 9-11 Mart arasında yapılan genel kurulunda kabul edilen rapor, oya sunulacak Anayasa paketini konsey standartlarına uygun bulmuyor. Şu sıralarda AB ile ilişkiler iyice bozulmuşken pek dikkat eden olmasa bile ileride ilişkilerin ve dolayısıyla Türk ekonomisinin geleceğini belirleyecek bir dizi kararı alma arifesine gelindiğinde Avrupa Komisyonu ve üyeler bu rapordaki analiz ve eleştirileri mutlaka göz önünde bulunduracaklardır.
Raporun, hukukun üstünlüğü, demokrasi ve insan hakları bağlamında odaklandığı üç konu var: Birincisi, anayasa reformlarının zamanlaması ve usul açısından yerindeliği; ikincisi, önerilen değişikliklerin yeterince güçlü bir erkler ayrımını sağlayıp sağlayamayacağı; üçüncüsü ise reformların yargı gücüne yeterli bağımsızlığı verip vermeyeceği.
Birinci konuda komisyon, referandumun olağanüstü hal koşullarında yapılmasının Avrupa demokratik standartlarının ilkelerine uygun olduğunu düşünmüyor. Bunun düzeltilmesi için de ya siyasi özgürlükler üzerindeki kısıtların kalkmasını ya da olağanüstü hal veya kısıtlar kalkana kadar ertelenmesini öneriyor.
İkinci konuda, yani başkanlığa verilen yetkiler ve özellikle yasama ile yürütme arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi hakkında da komisyon raporu ciddi ve kapsamlı eleştiriler içeriyor. Bu bağlamda komisyonun eleştirilerinin kökenindeki değerlendirme şu: “Başkanlık sistemi otoriter bir rejime dönüşme potansiyelini her zaman bünyesinde taşır.” Bu durumda başkanın gücünün nasıl dengeleneceği ve yasama ile arasındaki ilişkinin nasıl daha eşitlikçi bir çerçeveye oturtulabileceği meselesi de ön plana çıkıyor.
Komisyonun titizlikle üzerinde durduğu yargı bağımsızlığı meselesi ise ayrı bir yazı gerektiriyor.
