Dijital ekonomide kartlar bir kez daha karılıyor
Birçoğunuz Uber kullanmıştır. Hani şu dünyada çok tartışılan, bir uygulama üzerinden kullanıcıların bulundukları noktaya özel araç çağırabildikleri ve taksi gibi kullanabildikleri sistem. Bir başka ifadeyle, insanların arabalarını kullanmadıkları zamanda, ücret karşılığında diğerlerinin kullanımı için kiralama yöntemi. Peki, AirBnb uygulamasını duydunuz mu? Kullanıcıların kendi evlerini ya da kullanmadıkları odalarını, belirli süreler için bir otel odası gibi başka bir kullanıcıya kiralayabildikleri uygulama.
Bu ve buna benzer uygulamalara teknoloji dünyasında “paylaşım ekonomisisharing economy” deniyor. Burada amaç; bir kullanıcının diğer kullanıcıyla bir platform üzerinden bire bir konuşabildiği (mecazi anlamda) ve servis ihtiyacını ücreti karşılığında alabilmesi. Böylece atıl duran kaynaklar kullanıma katılırken, maliyetler düşüyor ve her iki taraf için “win-win” bir durum ortaya çıkıyor. Paylaşım ekonomisinin getirdiği birçok avantaj yanında; vergi, güvenlik, haksız rekabet gibi sorunlar da var. Bunlar da kamuoyunda yoğun tartışılıyor ancak ben bu alana bu yazıda girmeyeceğim.
SIRA BLOCKCHAIN (BLOK ZİNCİR) YAZILIMLARINDA
Yukarıda örneğini verdiğim, yabancıların “peer to peer” dedikleri, Türkçe’ye “uçtan uca” ya da “bir kullanıcıdan diğerine” diye çevirebileceğimiz bu uygulamalar dünyada büyük ilgi gördü. Sadece paylaşım ekonomisi alanında değil, kullanıcıların istedikleri eşyaları bir başka kullanıcıya satabildikleri pazar yeri (market place) uygulamaları (Ebay, Lending Club, Letgo gibi) yine çok popüler oldu.
İşte şimdi bu uygulamaları bir adım daha öteye götürebilecek, maliyetleri daha da düşürüp ödemeleri arada aracı olamadan (Uber’e, Ebay’e değil direkt karşı tarafa) ödeme şansı tanıyan bir teknoloji hayatımıza giriyor; “blockchain” ya da Türkçe ismiyle “blok zincir”.
Mevcut uçtan uca uygulamalarda kullanıcı birbiriyle bir değiş tokuş yapsa dahi ödeme yaparken aradaki platforma bağlı. Örneğin, AirBnb’de bir ev kiraladığınızda platform sizden rezervasyon sırasında ödemeyi alır ve girişten 24 saat sonrasına kadar kendinde tutup sonra ev sahibine geçer. Eğer alternatif bir ödeme sistemi kullanmak isterseniz masrafını ödemek şartıyla “Paypal” gibi sistemleri de kullanabilirsiniz.
Blok zincir uygulamasına dahil olan platformlarda ise iş biraz daha değişiyor. Yine burada bir örnek üzerinden gidelim. Uçtan uca mal ve hizmet servisi yapılabilen bir e-ticaret sitesi ele alalım: Openbazaar. Burası da aslında Ebay’e benziyor. Uygulamaya dahil olduğunuzda bir form doldurup kullanıcı adı alıyorsunuz ve sisteme girip satmak istediğiniz ürünü fiyatıyla beraber listeliyorsunuz. İşte bu noktadan sonra işler değişiyor. Eğer biri sizin sattığınız ürünü almak isterse, blok zincir yazılımı sayesinde (eğer bütün şartlar bu teknolojinin yarattığı güvenlik kodlarından geçmişse) ürün ve para transferi bir uçtan diğer uca aracısız gerçekleşiyor. Alıcının parası doğrudan sizin satıcı hesabınıza geçerken ürünü de siz karşı tarafa gönderiyorsunuz. Bu arada belirtmekte fayda var ki, blockchain software uygulaması, kullanımındaki bu aracısız uçtan uca ödeme sistemi için öngörülen para, dijital/kripto paralar. Bitcoin, Ethereum gibi...
Aslında size blok zincir denilen uygulamayı anlatmadım. Bu uygulamayı anlaşılması şimdilik zor olan ve internetin ilk günlerindeki gibi gözle görülmesi ve anlaşılması zor olsa da kişileri birbirine bağlayan bir yazılım programında, devasa bir database’ın, bilgisayar kodları şeklinde ve bloklar halinde depolanması diye özetleyebiliriz. Bunun üzerine daha fazla yazacağım. Bugün bu köşeyi blok zincir uygulamasının ayrıntılara girmek yerine yakın zamanda hayatımıza farklı yollardan girecek bu teknolojiyi kullanan örneklere ayırdım. Eğer bu teknoloji yaygınlaşırsa kısa bir süre sonra hem birçok sektörün (bankacılık, perakende gibi) ciddi etkileneceğini hem de bildiğimiz para yerine dijital paraların (Bitcoin gibi) hayatımıza hızla gireceği günleri göreceğiz.
