Irak'ta yeni dönem: Diken üstünde siyaset

Kurban Bayramı’nda Irak’ın yeni Cumhurbaşkanı Behram Salih ile Erbil’deki konutunda 3 saati aşkın bir süre baş başa önemli bir sohbetimiz olmuştu. Henüz adaylığı belli değildi ama Salih’in Irak siyasetinin kötüye gidişine dair önemli saptamaları olmuştu.Türkiye ile ilişkilerin ivedilikle normalleşmesi gerektiğine dikkat çeken Behram Salih, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bölge siyasetindeki önemli rolüne ve çözüm süreçlerindeki kararlılığına önemle vurgu yapmıştı.

Salih artık Irak’ın Cumhurbaşkanı ve kendisini içeride ve dışarıda oldukça zorlayacak bir süreç bekliyor. Zira Irak’ın işgalinden bu yana Şiiler ile Sünniler arasındaki katalizör görevi gören Kürtler, Celal Talabani ile birlikte Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturmuş ve sorunlu dönemlerde tarafların bir araya gelmesinde önemli roller üstlenmişti. Talabani’nin ölümü ve ardından Kürt kökenli Fuat Masum’un Cumhurbaşkanı olması ile birlikte Kürtlerin Bağdat’taki rolü zayıflamış ama daha da kötüsü Şiiler ile Sünniler arasındaki sorunlar da çözümsüz bir duruma dönüşmüştü. Şimdi tarafları toparlamak ve özellikle DAEŞ meselesi ile birlikte ülkede giderek keskinleşen Şii-Sünni gerilimini, milliyetçilik ve İran Şiizmi ile üstünü örtmeye çalışan Başbakan Haydar El Abbadi’nin kötü ve içinden çıkılmaz politikalarını toparlamak çok da kolay olmayacak.

Şİİ-SÜNNİ DENGESİ

Behram Salih’in Irak Cumhurbaşkanı olması taraflar için kolaylaştırıcı bir süreç olacaktır. Kürtlerin 700 bin Feyli haricindeki çok büyük kesiminin Sünni olması Sünni Araplarla ilişkilerini sağlarken, 1992’den sonra Saddam’ın zulmünden kaçıp Süleymaniye’ye sığınan Şiiler için Hüseyniye açan dönemin KYB’li başbakanı Behram Salih’in iletişim kanalları her iki tarafa da açık.

Ancak asıl sıkıntı şurada: 2003’den bu yana Bağdat’ta ortak strateji ile hareket etmeyi başarmış olan Kürtler, Bağdat’ta ve Erbil’de birbirine düşmüş durumda. Bağımsızlık referandumu ve Kerkük’ün Irak rejimine terk edilmesi hususları Kürtlerin bölgedeki iki başat partisi konumundaki KDP ve KYB arasında tarihten bu yana alıp getirdikleri çelişkileri ve tartışmaları da taşımaz durumda. Behram Salih, Şiilerden ve Sünnilerden gördüğü desteği Kürtlerden göremedi. Ancak Behram Salih bu sarmalı, bir sürece yayarak atlatacağını ifade ediyor.

Türkmenler hususunda Behram Salih Ankara’nın beklentilerinin farkında. Ancak Irak’ın genel siyasi tablosu içinde bir yol belirleyeceğini düşünüyorum. Danışmanları, Salih’in Cumhurbaşkanlığı ve Başbakan yardımcılıklarını Şiiler, Sünniler ve Kürtler arasında dağıtacağını belirtiyor. Türkmenlerin ise bir bakanlıkla temsil edileceğini ancak Şii listelerinden zayıf bir ihtimal dahilinde ikinci bakanlığında Türkmenlere kayabileceğini belirtiyorlar.

Irak’ın yeni Cumhurbaşkanı Salih, Irak ile Türkiye arasındaki ilişkiler kadar Kürt bölgesi ve özellikle de Süleymaniye ile Türkiye ilişkilerinin toparlanması için özel bir çalışma yürütecek. Bu konuda özel bir ekip çalıştıracak.

Irak’ın önemli Şii dini lideri ve siyasi aktörü Mukteda Sadr yanlılarının tehditleri ve dini lideri Seyit Ali Sistani’nin belirsiz tavrı nedeniyle pek de rahat olmayan çalışma koşulları altındaki yeni Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi, zorlu olarak nitelendirilen görevini sürdürüyor. Tartışmayı ise isimler ve adaylar borsasından uzakta, kriterler çerçevesinde sınırlamaya çalışıyor. Bu Irak koşullarında çok da kolay değil.

UZLAŞI VE ORTAKLIK ARANIYOR

Adil Abdulmehdi, hükümet kurma çalışmalarına devam ediyor. Anayasa’nın verdiği süre uyarınca Abdulmehdi’nin bu görevi 30 gün içinde tamamlaması gerekiyor. “El Islah” ittifakı içinde yer alan bir siyasi dostum, Abdulmehdi’nin şu ana kadar gerek görev dağılımı gerekse de bakanların belirlenmesi açısından hükümetinin şekline değinmediğini, Başbakan’ın halihazırda önümüzdeki dört yıl boyunca beraber çalışacağı özel ekibini seçmekle uğraştığını, bunu yaparken isim değil nitelik arayışında olduğunu ve şu anki dönemden vekilleri bakanlık görevlerine getirmeyeceğini söyledi.

Siyasi güçlerden gelen önerilerin “oldukça farklı” nitelik taşıdığına dikkati çeken kaynak, Abdulmehdi’nin köşeleri yontarak, ihtilaf alanlarını daraltarak “uzlaşı ve ortaklık” kuralını yerleştirme gayretinde olduğunu kaydetti.

Mukteda el Sadr liderliğindeki Sadr Hareketi ise Abdulmehdi’yi Başbakanlık için önerenin kendisi olmasına karşın hükümet programının bir yıl içinde başarısız olması halinde sokağa dönmekle tehdit ediyor. Diğer bir ifade ile hükümet hep diken üstünde olacak. Zira Sadr yanlıların son üç yıl içinde 7 kez sokağa çıktılar. Sadr Irak’taki diğer Şii aktörlerden farklı olarak Arap Şiizminin son temsilcisi. Özetle Sadr, İran Şiizmine karşı ABD ve Suudi yönetiminin destek vererek Kum’a karşı Necef’te cephe oluşturmaya çalıştığı bir aktör.

Ülkenin fiili yöneticisi pozisyonundaki Abdulmehdi aynı zamanda kapsamlı bir yerel, bölgesel ve uluslararası desteğe sahip. Ancak ülkenin dini merci olan Ayetullah Ali el Sistani’nin desteğinin ne boyutta olduğu merak ediliyor. Zira Şii cephesinden sızan bilgiler birbiriyle çelişiyor. Necef’in siyasi atmosferini tanıyanlar ise sessiz. Yeni sızan bilgiye göre el Sistani, aralarında ülkenin en tepesindeki üç yeni politikacı da dahil olmak üzere siyasileri ağırlamayı hala reddediyor. Yine Necef’e yakın bir kaynak, Abdulmehdi’nin Sistani’nin evine beklenen bir ziyaretinin bulunmadığını söylüyor. Bu durum bile Abdulmehdi’nin ne kadar zorlanacağını gösteriyor. Ama burada önemli bir detayı vermeden geçmek olmaz. Irak’ın yeni Cumhurbaşkanı Behram Salih’in önümüzdeki ay sırası ile Sistani ve ardından Barzani ile görüşmesi planlanıyor.

Öte yandan, ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun yeni Başbakanı arayarak destek mesajı vermesi dikkati çekti. Zira Irak’ın işgali ile ülkeyi resmen İran Şiizmine terk eden ABD, kaybettiği cephede kuyruğu dik tutma, hatta olursa, Suudi yönetiminin desteği ile Irak’ın en azından bir bölümünde söz sahibi olma çabasında. Rus Dışişleri Bakanlığı da Moskova’nın terörle mücadelesinde Irak’ın yanında olmayı sürdüreceğini ve yeni hükümetin en kısa zamanda kurulmasını temenni ettiğini dile getirdi. Ayrıca önemli sosyal ve iktisadi projelerde Moskova’nın Bağdat’a yardım edeceğini vurguladı. İşte Irak’ta siyasi kartların topyekûn kırıldığı bir süreçte Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Irak ziyareti çok büyük önem arz ediyor. Türkiye’nin beklentilerinin yeni siyasi tablonun oluşturulduğu süreçte doğrudan iletilmesi önemli.

Türkiye’nin Bağdat Büyükelçisi Fatih Yıldız’ın seçimlerin ardından neredeyse Iraklı tüm taraflar arasında gerçekleştirdiği mekik diplomasisini de not etmek gerekiyor.