Tarihi eserler satılır mı?
Mısır heykelini satış uluslararası tartışma yarattı
İsmet ACAR - Soner ÖZCAN – Kenan Taşkın – Caner YILMAZ / AHT
İNGİLTERE'nin Northampton kenti yönetimi, kendilerine 1880'de 'hediye' edilen bir Mısır heykelini açık artırmada sattı. Londra'daki Christie's Müzayedevi'de yapılan açık artırmada, en az 4 bin yıl önce yontulan bir "Sekhemka" yani firavunların en üs düzey memurlarından birini tasvir eden 76 cm yüksekliğindeki heykel, 15 milyon 760 bin sterline (57,5 milyon TL) alıcı buldu. Alıcının kimliği açıklanmadı. Northamton Kent Konseyi, elde edilen gelirin, Northamton Müzesi ve Sanat Galerisi'nin büyütülmesinde kullanılacağını bildirdi. Satış, ülkede tartışma yarattı. İngiltere Sanat Konseyi, kimliği belirsiz kişilere satışının kabul edilemeyeceğini, Northamton Müzesi'nin "akreditasyonunun iptal edilebileceğini" bildirdi. Mısır'ın Londra Büyükelçisi Eşref Elkholy, satışı "Mısır'ın arkeolojik ve kültürel malının satışı" olarak niteledi ve kınadı. Büyükelçi, "Müzeler mağaza değildir. Bir müze kamunun ziyaretine açması gereken bir eseri nasıl satar? Bu parçanın özel bir koleksiyona girmesinden büyük endişe duyuyoruz" dedi. Tepkiler üzerine Christie's heykelin yeni sahibinin kimliğinin daha sonra açıklanacağını duyurdu.
Uzmanlara, tarihi eserlerin satılıp satılamayacağını sorduk...
'Tarihi eser kaçakçılığının önü açılır'
Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat Çevik:
İngiltere'nin yasalarını değerlendirmemiz doğru olmaz. Ama Türkiye ve evrensel açıdan tarihi eserlerin satılmasını değerlendirecek olursak, binlerce yıllık eserlerin serbest kapital obje haline gelmesi doğru değildir, çok büyük yanlışlara neden olur. Eserlerin maddi değerleri nedeniyle bilinmeyen bir ticaret dünyası yaratılmış olur. Bu tarihi eserler için büyük bir risktir. Kaçak kazıların, tarihi eserlerin tahribatının, tarihi eser kaçakçılığının önü açılır. Aslında antik eserlere maddi değer biçmek imkânsızdır. Önemli olan bu eserlerin taşıdığı tarihi değer ve bilgidir. Tarihi eserler kendi ortamına ve dönemine göre bir hikâye taşır. Adi bakırdan oluşan bir eser bazen çok değerlidir çünkü benzeri yoktur. Bir bakarsın kocaman bir altın heykelin hiç değeri yoktur çünkü o eserden çok sayıda vardır.
'Tarihi eserler kesinlikle satılmamalıdır, ortak mirastır'
Avrupa Müze Akademisi Türkiye Temsilcisi, Bursa Kent Müzesi Koordinatörü
Ahmet Erdönmez:
"Tarihi Eserler kesinlikle satılmamalıdır. Düşünün ülkemizde 12 bin yıldan daha eskiye dayanan bir insan tarihi var. Bu tarihe ait eserler nasıl satılır? Tarihe her zaman sahip çıkılmalı, eserler devletçe korunmalıdır. Ama bazen ekonomik krizin aşılması için böyle şeylerin yapıldığını görüyoruz. Zaten sömürülen ülkeden getirilen bir eseri satmakta sakınca görmemişler. Tarihi miraslar korunmalı, mutlaka bir sonraki nesillere ulaştırılmalıdır. İnsanoğlu en değerli eserlerini satmamalı, aksine korumalıdır. Müzecilik anlayışı bu olmalıdır"
'Kaçırmakla, tarihi eser satmanın farkı ne'
Prof. Dr. Selami Kılıç ( Erzurum Atatürk üniversitesi Tarih bölümü başkanı)
Tarihi eser kaçırmakla tarihi eser satmanın arasında ne fark vardır. Böyle tarihi değerler ulu orta sağda solda satılsaydı, müzelerin ne önemi kalırdı. Bu eserler bırakın bulundukları veya ait oldukları devletin değerleri olmayı, medeniyetlerin ortak değerleridir. Bu nedenle bu tür satışların yapılmasını ben doğru bulmuyorum. Bizim ülkemizden de bir sürü tarihi eserler yurt dışlarına kaçırılarak satıldı. Şimdi bunları geri almak için uğraşıp duruyoruz. Tarihi eserin maddi değeri olmaz. Bunlar bir kültür hazinesidir. İnsanlığın tarihin belgeleridir"
'Maddi değil manevi değerle ölçülür'
Prof. Dr. Kenan İnan (KTÜ Tarih Bölümü ve Rektör Danışmanı)
Babadan deden kalma şeyleri satabilir bir gelir elde edebilirsiniz. Ama bazı eserler vardır topluma mal olmuştur, anladığım kadarıyla Antik Mısır da bulunan bu heykel de o ülke tarihinin önemli figürlerinden biri. Bu tür eserler topluma mal olması gerekir, yani satışa çıkarılıp bir kişinin alıp koleksiyonuna katacağı ve daha sonra 3-5 kişinin görebileceği bir yere koyacağı bu tarihi mirası, tüm insanların görmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu tür eserlerin yerleri müzelerdir. Bu kültür hazinelerinin layık oldukları yerler de insanlığın ziyaretine sunulması toplumun gözü önünde bulunması gerekmektedir. Tarihi eserler maddi değerleriyle değil manevi değerleriyle değerlendirilmeli, olaya maddi olarak bakarsanız, geçmişinizi de umarsamaz olursunuz.
Kültür mirası sembol satılabilir mi?
Dr.Osman Emir (KTÜ Eğitim fakültesi tarih bölümü öğretim görevlisi)
Tarihi malzemeler bir ülkenin tarihini, kültürünü, geçmişinin simgeleridir. Değeri ne olursa olsun kesinlikle satılmaması gerekiyor. Kültür mirası bir sembol satılabilir mi? Tarihi eserler ilk bulunduğu yere ait envanterlerdir. Her türlü antik ve tarihi heykel veya benzeri sembol bulunduğu yerle bütünlük arz eder. Bizim ülkemizden de geçmişte bir sürü tarihi eserlerimiz yurt dışına kaçırıldı satıldı. Hala da yapılıyor. Kültürüne, geçmişine önem veren devletlerin bu miraslarına sahip çıkması, bunları koruyup kollaması bu konuda uluslararası anlaşmalar yapması ve kötü niyetli insanlara da ağır cezai müeyyideler uygulaması gerekmektedir.
'Dünyada uygulanıyor, illegal bir şey değil'
Artı Mezat kurucusu ve ortağı Jale Tantekin
Müze bunu kendi yararına satıyorsa bu normal karşılanmalı. Müzenin parayı nereye kullandığı da burada önemli. Müze başka birkaç eser alacaktır veya başka bir müze açıyor olabilir, bunu bilemezsiniz. Ancak illegal bir şey değildir bu. Türkiye'de bugüne dek hiç olmadı ama dünyadaki yapılanlara baktığımızda, yapılagelen bir şey. Dünyada komple koleksiyon satan müzeler de olmuştur; bunun örnekleri vardır.
'Satılabilir ama gerçekliğinin bilinmesi lazım'
Doç. Dr. Hülya Tezcan
Tarihi eserler satılabilir. Ama bu eserlerin gerçekliğinin kesinlikle bilinmesi lazım. Bu eserin satımı hangi verilere göre karar verildi diye sorarlar insana. Özellikle kolleksiyonerlerin bu eserleri çok iyi araştırmaları lazım. Bu eserler hakkında güçlü delillerinin olması lazım. Ama şöyle de bir konu var : Mısır'ın eseri oraya nasıl gitmiş, Northapton'daki eser Cristie's Müzayede Evi'nde nasıl satılıyor onu da anlamış değilim. Burada çok acaip şeyler var gerçekten.
'Her şey paraya endekslendiği için tarihi eserler de alınıp satılmaktadır'
Uludağ Üniversitesi Tarih Bölümü Eski Çağ Tarihi Ana Bilim Dalı Başkanı Yrd. Doç Dr. Kamil Doğancı:
"Günümüzde ve maalesef pratikte bu böyle değil. Ülkemiz de bu durumdan, eserlerinin kaçırılıp satılmasından muzdarip ülkelerin başında geliyor. Ama tarihi eserler kesinlikle bulunduğu yerlerde, ait olduğu yerlerde korunmalıdır. Kaçırıldıysa iade edilmeli, bulunduğu yere döndürülerek sergilenip, korunmalıdır, satılmamalı nesillere aktarılmalıdır. Günümüzde her şey parayla endekslendiği için tarihi eserler de alınıp satılmaktadır. Bu satışlar için fazlaca yasal engel de pek yoktur. Örneğin ülkemizde koleksiyonerler bu işleri oldukça rahatça yapabilmektedirler"
'Alınıp satılmasını doğru buluyorum'
Hasan Fehmi Yılmaz – Sanat Tarihçisi
Kültür varlıkları dünyanın bütün ülkelerinde alınıp satılabiliyor. Kamu ve özel müzelerin bu tür satışlarını ben doğru bulmuyorum. Çok büyük ve eski tarihi eserlere kesinlikle dokunulmaması ve satılmamas, korunması lazım. Milli değer açısından önemlidir. Ancak şöyle de bir durum var ki; küçük objelerin de alınıp satılmasını doğru buluyorum. Etnoğrafik ve etüdlük eserler alınıp satılabilir. Veya son yüz yıllık objeler alınıp satılabilir. Bu durum insanların tarihi eserleri takip etmelerini ve tarihi eserler üzerindeki ilgilerinin de kaybolmamasını sağlayacaktır. Bu sayede kültür varlıklarına olan ilgi artacaktır.
