İşten çıkarma yasağı sonrası kitlesel işsizlik korkusu

Geçen yıl 11 Mart’ta Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının görülmesinin ardından, pandemiden etkilenen işletmeler için mart ayından itibaren kısa çalışma uygulamasına geçildi. İş Kanunu’na eklenen geçici bir madde ile de 17 Nisan 2020 tarihinden geçerli olmak üzere işten çıkarma yasağı getirildi. Ahlâk ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, işyerinin herhangi bir nedenle kapanması veya faaliyetinin sona ermesi gibi sebepler hariç olmak üzere işverenin her türlü iş veya hizmet sözleşmesini feshetmesi yasaklandı. Buna karşılık işverene, işçisini ücretsiz izne çıkarma yetkisi tanındı. Ücretsiz izne çıkartılan işçilere geçen yıl aylık 1.168 lira, bu yıl ise 1.500 lira nakdi ücret desteği sağlandı.

İŞSİZLİK KORKUSU

İşten çıkarma yasağı, ücretsiz izin uygulaması ve kısa çalışma ödeneği dünden itibaren sona erdi. İşten çıkarma yasağının kalkmasıyla son aylarda ücretsiz izne çıkartılanlar başta olmak üzere büyük bir işsizlik dalgası riski ortaya çıktı.

Ücretsiz izne çıkartılan işçi sayısı aylık bazda 1 milyon 267 bin ile 629 bin kişi arasında gerçekleşirken, mayıs ayında 996 bin 727 kişi oldu. Mayıs ayında kısa çalışma ödeneği alan işçi sayısı ise 1 milyon 176 bin 817 kişi oldu.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, işten çıkarma yasağına rağmen nisan ayında işsiz sayısı bir önceki aya göre 275 bin, bir önceki yılın aynı ayına göre de 531 bin kişi artarak 4 milyon 511 bin kişi oldu. Manşet işsizlik oranı önceki aya göre 0.9 puan artışla yüzde 13.9 olarak gerçekleşirken, zamana bağlı eksik istihdam, potansiyel işgücü ve işsizlerden oluşan atıl işgücü (geniş anlamda işsizlik) oranı 1.7 puan artışla yüzde 27.4 oldu.

ÜCRETSİZ İZİNDEKİ İŞÇİLER İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALAMAYACAK

İşsizlik ödeneği alabilmek için işçinin son 3 yılda en az 600 gün priminin bulunması ve son 120 gündür hizmet akdiyle çalışması gerekiyor. İşsizlik ödeneği, son üç yıl içindeki prim gün sayısı 600 gün olanlara 6 ay; 900 gün olanlara 8 ay; 1080 gün olanlara da 10 ay veriliyor.

Pandemi dolayısıyla kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları yumuşatılarak son üç yılda en az 450 gün prim ve son 60 gün hizmet akdi ile çalışma olarak değiştirildi.

Ücretsiz izin ve kısa çalışmada geçen dönemlerde işçinin sigorta primi yatırılmıyor. Ücretsiz izne çıkartılan işçiler kısa çalışma ödeneği alma koşullarını dahi sağlayamayanlardan oluşuyor. Bu nedenle, ücretsiz izinde gösterilip işten çıkartılan işçiler işsizlik maaşı alamayacak.

KISA ÇALIŞMADAKİ İŞÇİLERİN BİR KISMI İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALABİLECEK

Kısa çalışma ödeneği alan işçilerin ise bir kısmı işsizlik maaşı alabilirken, bir kısmı alamayacak. İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 50. Maddesi uyarınca, işsizlik ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar işe giren kişiler, 600 günü doldurmadan istifa etseler bile yeniden işsiz kaldıklarında önceki hak ettikleri işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam edebiliyorlar. Aynı haktan kısa çalışma ödeneği alan işçiler de yararlanabiliyor.

Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) Pasif İşgücü Hizmetleri Genelgesi uyarınca, KÇÖ’den yararlanan kişinin iş sözleşmesinin yeni ödeneğe hak kazanamayacak şekilde sona ermesi halinde, önceki hak sahipliğinden kalan süre kadar işsizlik ödeneği alabilir. Buna göre, KÇÖ almış kişiler işveren işten attığında veya kendi istekleriyle işten ayrıldıklarında işsizlik ödeneği alabilecekler.

Ancak, bu haktan sadece son üç yılda 600 gün prim ve 120 gün hizmet akdi ile çalışmış olma koşulunu yerine getirerek kısa çalışma ödeneği almış olan işçiler yararlanabilecek. Pandemi dönemine özgü olarak 450 gün prim ve 60 gün hizmet akdi koşuluna ilişkin kolaylıktan yararlanmış olanlar işsizlik ödeneği alamayacaklar.