Baz etkisi nedir ve nasıl hesaplanır? Baz etkisi örnekleri ve enflasyonla ilişkisi
Baz etkisi (base effect), istatistiksel analizlerde ve ekonomik tahminlerde kullanılan önemli bir kavramdır. Bu kavram sayesinde geçmiş verilerin gelecekteki trendler üzerindeki etkisi anlaşılır bu nedenle ekonomik öngörülerde önemlidir. İşte, baz etkisi örnekleri ile detaylı anlatım...
- 1
Baz etkisi ekonomi alanında karşımıza çıkan bir kavramdır. En basit tanımı ile bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki etkisini tanımlamak için kullanılır. Ayrıca baz etkisi kavramı, enflasyon hesaplamalarında da karşımıza çıkar. Sizlere baz etkisinin ne olduğunu ve nasıl çalıştığını örneklerle anlatmaya çalışacağız.
- 2
BAZ ETKİSİ NEDİR?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) sözlüğünde baz etkisi şöyle tanımlanır;
İki dönem arasındaki değişim hesaplanırken, değişime referans alınan dönemde normalden önemli ölçüde düşük veya yüksek bir gerçekleşme olması durumunda değişim hesaplandığı döneme yansıyan etkiyi ifade etmektedir.
- 3
BAZ ETKİSİ NE DEMEK?
Daha basit bir anlatımla; verilerin geçmiş dönemdeki değerlerinin yüksek ya da düşük olması nedeniyle güncel değerleri etkilemesine baz etkisi denir.
-
- 4
BAZ ETKİSİ ÖRNEKLERİ
Örneğin, üzerinde 12 adet ağırlık olan bir terazi düşünelim. Ağırlıklar toplamda 50 kilo. Tartıdaki ilk yani en eski ağırlık ise 1 kilo. Tartıya 4 kiloluk yeni bir ağırlık eklenip, ilk ağırlık çıkarılınca yeni toplamda 50'den, 53'e çıkar.
- 5
Aslında tartıya yeni giren 4 kilo, kendinden öncekilere göre düşüktür ve ağırlıkların giderek azaldığı bir eğilim gösterilmesine neden olur. Buna rağmen 12 adet ağırlığın en başında yer alan ve en düşük ağırlık olan 1 kilo çıkarıldığında; toplam ağırlık baz etkisi sayesinde yükselir.
- 6
BAZ ETKİSİNE BAŞKA BİR ÖRNEK
Örneğin; 2014 Kasım ayı yıllık enflasyonu hesaplanırken, 2014 yılı Kasım ayı tüketici endeksinin 2013 yılı Kasım ayı tüketici endeksine göre yüzde değişimi alınmaktadır.
2013 yılı Kasım ayında tüketici endeksi normal ortalamalara göre çok daha düşük bir oranda artmış ise 2014 yılı Kasım ayında yıllık enflasyonu yükseltici bir baz etkisi görülecektir.
-
- 7
BAZ ETKİSİNİN ENFLASYON ÜZERİNDEKİ ETKİSİ NEDİR?
Ekonomide, enflasyon oranları üzerinde baz etkisi oldukça belirgindir. Geçmişteki enflasyon oranları, gelecekteki enflasyonu etkileyebilir. Örneğin, yüksek bir enflasyon dönemi yaşandığında, gelecek yıllarda enflasyon oranlarının daha düşük olma eğilimi göstermesi mümkündür. Bu, geçmiş yüksek enflasyonun, gelecekteki enflasyon oranlarını baz etkisiyle aşağı çekmesiyle açıklanabilir.
